فتنه هاي بشري
اما يک دسته ديگر از فتن ههاست که به دست آدمي زاد به وجود مي آيد؛ يعني خداونداي نها را مستقيماً ايجاد نم يکند، بلکه فتنه هائي است که بشر ايجاد مي کند. اين دسته از
فتنه ها عمدتاً فتن ههاي اجتماعي است. البته در اي نجا نيز نهايتاً يک امتحان إلهي خواهد
بود؛ چراکه به هر حال ما نسبت به اي نها يک وظيفه اي داريم و بايد به وظيفه عمل کنيم.
امّا در اينگونه فتنه ها، ما مي توانيم سعي کنيم که وارد فتنه نشويم و فتنه ما را فرانگيرد و
ناخواسته به فتنه کشانده نشويم. مخصوصاً اينکه اين فتنه ها خيلي پيچيده تر و عواقب آنها
خيلي سخت تراست. سرانجام اين فتنه ها به جاهائي مي رسد که تشخيص حقّ و باطل در
آن مشکل است. در اينگونه فتن ههاست که از اوّل هشدار مي دهند که چنين اموري در
کار است، مراقب باشيد که شما عامل فتنه نشويد. شياطين مي خواهند شما را به کارهائي
وادار کنند، که نتايج آن برايتان روشن نيست. وظيفه ما در اين فتن هها، اين است که سعي
کنيم حتّي المقدور در ايجاد اين گونه فتنه ها درگير نشويم.
حکمت تذکّر فتنه هاي بشري
ذکر اين مطالب علاوه بر اين که هشداري است تا انسان را براي امتحان آماده کند،همچنين هشداري است براي پيشگيري در وقوع فتنه و گمراه شدن به وسيله فتنه.
اينجاست که هم در قرآن کريم و هم مفصّلاً در فرمايشات اميرالمؤمنين و ساير ائمه
اطهار عليهم السّلام اشاراتي شده است. امّا آنچه در نهج البلاغه آمده، مجموع هاي
است که بنده به اين وسعت در جاي ديگر نديد هام. حضرت علي عليه السّلام مفصّلاً و
به صور تهاي مختلف، براي مردم بيان مي کنند که فتن ههائي به دست خود آدمي زا دها
به وجود مي آيد و در چنين حالي ممکن است شما خودتان، ناخودآگاه عامل فتنه شويد؛
يعني ابزاري در دست شيطان شويد، به طوري که خودتان نم يفهميد چه مي کنيد. دستي
از پشت پرده شما را وسيله فتنه قرار مي دهد و نهايتاً هم خودتان گمراه م يشويد و هم
ديگران را گمراه مي کنيد و به جهنّم مي کشانيد. اينجا بايد بيشتر حواس انسان جمع باشد.