زندگی سیاسی امام هشتمین (ع) نسخه متنی

موضع گيرى ششم

امام رضا (ع) به اين ها نيز بسنده نكرد بلكه در
هر فرصتى تأكيد مى كرد كه مأمون او را به اجبار و با تهديد به
قتل، به وليعهدى رسانده است. افزون بر اين، مردم را گاه گاه از اين
موضوع نيز آگاهى مى داد كه مأمون به زودى دست به نيرنگ زده، پيمان
خود را خواهد شكست. امام به صراحت مى گفت كه به دست كسى جز مأمون
كشته نخواهد شد و كسي جز مأمون او را مسموم نخواهد كرد. اين موضوع
را حتى در پيش روى مأمون هم گفته بود.

امام تنها به گفتار بسنده نمى كرد بلكه رفتارش در
طول مدّت وليعهدى همه از عدم رضايت وى و مجبور بودنش حكايت مى كرد.

بديهي است كه اين ها همه عكس نتيجه اى داد كه
مأمون از وليعهدى وى انتظار مى كشيد، به بار مى آورد.

موضع گيرى هفتم

امام (ع) از كوچك ترين فرصتى كه به دست مى آورد
سود جسته اين معنا را به ديگران يادآورى مي كرد كه مأمون در اعطاى
سمت وليعهدى كار مهمى نكرده جز آن كه در راه برگرداندن حقّ مسلم
خود او كه قبلاً از دستش به غصب ربوده بود، گام بر مى داشته است.
امام به مردم قانونى نبودن خلافت مأمون را پيوسته خاطرنشان مى
ساخت.

نخست در شيوه اخذ بيعت مى بينيم كه امام جهل
مأمون را نسبت به شيوه رسول خدا كه مدعى جانشينيش بود، برملا ساخت.
مردم براى بيعت با امام آمده بودند كه امام دست خود را به گونه اى
نگاه داشت كه پشت دست در برابر صورتش و روى دستش رو به مردم قرار
مى گرفت. مأمون گفت چرا دستت را براى بيعت پيش نمي آورى. امام
فرمود: تو نمى دانى كه رسول خدا به همين شيوه از مردم بيعت مى
گرفت. (22)

اما اشعار اين مطلب كه خلافت حق مسلم امام رضا
(ع) است نه مأمون، اين موضع از نظر هر كسى كه كوچك ترين آشنايى با
زندگى امام داشته و وقايعى نظير نيشابور و غيره را شناخته باشد،
بسيار روشن است. امام خود در نيشابور امامت خويش را شرط كلمه توحيد
و راه ورود به دژ محكم الهى معرفى كرده بود .وى همچنين امامان
قانونى را در بسيارى از موارد از جمله در رساله اى كه براى مأمون
نوشته بود شماره كرده و خود نيز در شمار آنان بود. به اين نكته در
ظهر نويس سند وليعهدى نيز اشاره فرموده است.

ديگر از نكات شايان توجه آن كه در مجلس بيعت،
امام به جاى ايراد سخنرانى طولانى، عبارات كوتاه زير را بر زبان
جارى مى ساخت:

ما به خاطر رسول خدا بر شما حقى داريم و شما نيز
به خاطر او بر ما حقى داريد. يعني هر گاه شما حق ما را پاييديد بر
ما نيز واجب مى شود كه حق شما را منظور بداريم.»

اين جملات ميان اهل تاريخ و سيره نويسان معروف
است و غير از آن نيز چيزى از امام (ع) در آن مجلس نقل نكرده اند.

امام از اين كه حتى كوچك ترين سپاس گذارى از
مأمون بكند خوددارى كرد، و اين موضع خود سرسختانه و قاطعى بود كه
مى خواست ماهيّت بيعت را در ذهن مردم خوب جاى دهد و در ضمن موقعيّت
خويش را نسبت به زمامدارى در همان مجلس حساس بفهماند.