هـ . راز پيشرفت دانش ميان مسلمانان - درس هایی از وصیت نامه امام خمینی (ره) نسخه متنی

هـ . راز پيشرفت دانش ميان مسلمانان

اهميت علم در نگاه دين

در نگاه دين به ويژه اسلام، علم مورد توجّه و داراى ارج و احترام ويژه است. پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)فرمود: «طلب العلم فريضة على كلّ مسلم و مسلمة».

اين سخن اطلاق دارد و شامل همه گونه علوم و فنون (نظرى، عملى، انسانى و...) مى شود.

البتّه حديث «اطلبوا العلم ولو بالصّين» تعميم دانش و گسترش دامنه مورد نظر واژه «علم» را بيشتر بازگو مى كند; چنانكه: حديث «العلم علمان. علم الأديان و علم الأبدان» گوياى آن است. پيامبر(صلى الله عليه وآله) هم چنين فرمودند:

افضل الأعمال ثلاثة: طالب العلم حبيب اللّه و الغازى ولىّ الله و الكاسب من يده خليل اللّه.

اينك توجّه اسلام به علم و دانش اندوزى را در نكات زير پى مى گيريم:

1. در مكتبى كه مداد و نوشتار انديشمندان برتر از خون ارزشمند شهيدان به حساب مى آيد، چگونه علوم مختلف در پرتو آن، تعالى لازم خود را به دست نياورده؟ اين سخن رسول خدا(صلى الله عليه وآله) است كه فرمودند:

اذا كان يوم القيامة يوزّن مداد العلماء دماء الشهداء فيرجّح مداد العلماء على دماء الشهداء.

2. در مكتبى كه واژه هايى چون «علم». «فقه»، «فكر»، «عقل»، «لُبّ»، «تفكر»، «تعقّل»، «تفقّه» و... به عنوان برترين واژه ها در اساسى ترين كتابش (قرآن) دلربايى مى كند، چگونه مى توان شجره دانش و معرفت را در زمينه هاى گوناگون آن رشد نايافته مشاهده كرد؟

3. در مكتبى كه شب قدر آن با مباحثه علمى دانشمندان شوكتى ديگر مى يابد، آيا مى توان پذيرفت كه اين مكتب با علم و فرآورده هاى آن تضاد داشته باشد؟ «شيخ صدوق» كه يكى از استوانه هاى فكرى جهان اسلام است، مى نويسد: «من مذهب الامامية من احيى هاتين الليلتين بمذاكره العلم فهو افضل».

4. در مكتبى كه تحقير عالمان، تحقير پيامبر به حساب مى آيد و احترام به عالمان، احترام به رسول خدا(صلى الله عليه وآله) محسوب مى شود، آيا مى توان پذيرفت كه ميان علم و دين ناهماهنگى هست؟ در يك روايتى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است: «من احتقر صاحب العلم فقد احتقرنى و من احتقرنى فهو كافر». و اميرمؤمنان على(عليه السلام) نيز فرموده است: «فقد البصر اهون من فقد البصيرة».

5 . در مكتبى كه دانا با نادان يكسان نيست، آيا رشد دانش در آن به گونه اى چشمگير حتميّت نمى يابد؟ در قرآن كريم مى خوانيم: «هل يستوى الّذين يعلمون و الّذين لايعلمون».

6 . در مكتبى كه شناخت آنچه در زندگى اجتماعى و فردى زمانه مى گذرد براى همه از امور ضرورى است، آيا مى توان گفت انواع گوناگون علوم در ميان پيروان آن به اوج خود نرسيده است؟ امام على(عليه السلام) مى فرمايد:

من عرف الأيّام لم يغفل عن الاستعداد ; كسى كه روزگار خود را بشناسد از مهيّا شدن و مجهّز گشتن غفلت نمىورزد.

بديهى است كه «علم» به معناى عام كلمه مورد نظر اسلام است و هر يك از رشته هاى علمى كه به منظور خدمت به خلق و جلب رضاى پروردگار متعال مورد توجّه قرار گيرد، جوينده آن، محبوب خدا و آن دانش مورد لطف او خواهد بود; پس انسان مكتبى كسى است كه به همه علوم و فنون و هنرها و دانش هاى رايج توجّه كند و از آنان بهرهور شود.