چشمه خورشید نسخه متنی

اما اينكه گفته اند 'سجع' در كلام، بر تكلف آن دلالت مى كند و از اين رو امرى نكوهيده است، بايد دانست كه آن سجعى نكوهيده است كه بر گوش گران و بر ذوق سليم ناگوار آيد وگرنه سجعى كه نيكو و دلنشين باشد، چه ايرادى بر آن وارد است كه بسى ستوده و مطلوب است. [ شرح ابن ابى الحديد، ج 1، صص 129 -126. ] موجب شگفتى است كه 'احمد امين مصرى' در نهج البلاغه ترديد روا مى دارد از اين رو كه به سجع آراسته است و در آن صنايع لفظى به كار رفته است! [ فجر الاسلام، ص 149. ] درست است كه در آن عصر قواعد فصاحت و بلاغت مدون نبوده است، اما استعمال سخنان و اشعار فصيح و داراى سجع و قافيه از امتيازات بزرگ مردم آن عصر شمرده مى گردد. على بن ابى طالب "ع" در آغوش فصاحت و بلاغت و تحت تربيت پيامبر اكرم "ص" رشد يافت و البته قواعد فصاحت و بلاغت را بايد از سخنان وى استخراج نمود، نه اينكه از وجود آن در شگفت شد. اگر به كار رفتن فصاحت و بلاغت و صنايع ادبى مانند سجع عيب شمرده شود، بايد نخست به قرآن كريم ايراد كرد و متعرض احاديث شريف نبوى شد. در حالى كه قرآن مشحون از چنين امورى است. سوره هاى ذاريات، طور، نجم، قمر، الرحمن و واقعه را بخوانيد و به سجعى كه در آخر آيات آمده است توجه كنيد، آنگاه خواهيد دانست كه چنين سخنانى ايرادهايى تا چعه اندازه نابجاست و وجود قرآن كريم براى اثبات وجود سجع و صنايع لفظى معنوى در كلام على "ع" كافى است، [ ن. ك: جلال الدين عبدالرحمن بن ابى بكر السيوطى، معترك الاقرآن فى اعجاز القرآن، الطبعه الاولى، ضبطه و صحههو كتب فهارسه احمد شمس الدين، الطبعه الاولى، دارالكتب العلميه، بيروت، ج 1، صص 54 -35، سيد جعفر الحسينى، اساليب البيان فى القرآن، الطبعه الاولى، موسسه الطباعه و النشر وزراه الثقافه و الارشاد الاسلامى، 1413، ق. صص 189 -165. ] چنانكه در سخنان پيامبر "ص" نيز از اين نمونه ها فراوان يافت مى شود. [ ن. ك: تاريخ الادب العربى لشوقى ضيف، ج 2، صص 40 -39. ]

همان طور كه در نمونه هاى باقيمانده از ادب عصر جاهلى [ ن ك: السيد جعفر الحسينى، تاريخ الادب العربى، الادب الجاهلى نقد و تحليل، الطبعه الاولى، منشورات انوار الهدى و الاعتصام، قم 1414 ق. صص 62 -61. ] و خطبه هاى موجود از صحابه ديده مى شود. [ ن. ك: مصادر نهج البلاغه، ج 1، صص 158 -155. ]
'ابوهلال عسكرى' لغوى و اديب و فاضل برجسته در گذشته بعد از سال 395 هجرى. [ ن. ك: الاعلام، ج 2، ص 196. ] مى گويد كه نثر تا مزدوج و مسجع نباشد نيكو و با حلاوت نخواهد بود و كلامى كه از اين امر خالى باشد از بلاغت به دور است و اگر كلامى يافت شد كه بليغ باشد و در عين حال از مزدوج و مسجع بى نياز باشد، هر آينه قرآن كريم است، زيرا در نظم از كلام مخلوق بيرون است و البته در ان نيز مزدوج و مسجع بسيار آمده است. [ ابوهلال الحسن بن عبدالله بن سهل العسكرى، كتاب الصناعتين: الكنايه و الشعر، تحقيق على محمد الجباوى، محمد ابوالفضل ابراهيم، الطبعه الاولى، داراحياء الكتب العربيه، القاهره، 1371 ق. ص 260. ]

دكتر زكى مبارك نيز ياد آور شده است كه در قرآن كريم هم به سجع سخن رانده شده است، زيرا سجع فنى از فنون اعراب عصر جاهلى به شمار مى آمده است و در سخنان پيامبر "ص" نيز سجع فراوان يافت مى شود. [ ن. ك: النشر الفنى فى القرن الربع، ج، ص 79. ] بنابراين قرآن كريم و كلام نبوى مشحون از سجع و ديگر صنايع ادبى است و على "ع" شاگرد مكتب قرآن و تربيت شده پيامبر عظيم الشان اسلام است و چه چيز شايسته تر و سزاوارتر از اينكه از قرآن و پيامبر، حتى در اسلوب كلام و تعبير و ساخت و بافت سخن پيروى كند؟ بى ترديد اميرمومنان "ع" تحت تاثير اين دو منبع نورانى بوده، زيرا مودب به ادب آن دو بوده است و فراوانى سجع در كلام آن حضرت امرى طبيعى بلكه عين وجود اوست كه جلوه ى قرآن كريم و مظهر تربيت نبوى است و به بيان ابن ابى الحديد معتزلى آن حضرت پيشواى ارباب صنايع بديع است. [ شرح ابن ابى الحديد، ج 6، ص 451. ]