نمونه هايى از تشبيه در كلام امير - چشمه خورشید نسخه متنی

نمونه هايى از تشبيه در كلام امير

1. از جمله زيباترين و نيكوترين تشبيهات عبارتى است كه اميرمومنان "ع" در آغاز خطبه ى 'شقشقيه' ايراد كرده و در آن تشبيه معقول به معقول و محسوس به محسوس و معقول بهمحسوس را جلوه داده است، آنجا كه مى فرمايد:'اما و الله لقد تقمصها فلان و انه ليعلم ان محلى منها محل القطب من الرحى.' [ نهج البلاغه، خطبه ى 3. ]

آرى، به خدا سوگند فلان جامه ى خلافت را، بدون اينكه اندامش براى آن متناسب باشد، در بر كرد، با آنكه بخوبى مى دانست كه جايگاه من نسبت به خلافت، جايگاه قطب است نسبت به آسيا.

در اينجا امام "ع" جايگاه خويش را نسبت به خلافت، به جايگاه قطب نسبت به آسيا تشبيه كرده است، بدين معنا كه خلافت جز او را نشايد كه سنگ آسيا فقط گرد قطب استوانه به گردش در آيد و اين تشبيه خود شامل تشبيهات سه گانه زير در ادب عرب است:الف. تشبيه جايگاه خويش به جايگاه قطب استوانه نسبت به سنگ آسيا از نوع تشبيه معقول به معقول است، زيرا جايگاه قطب يعنى نظام دهنده ى اوضاع و احوال و حركات و سكنات آسيا، امرى معقول است.

ب. تشبيهخويش به قطب آسيا كه از نوع تشبيه محسوس به محسوس است.

ج. تشبيه خلافت به سنگ آسيا كه از نوع تشبيه معقول به محصوص است. [ شرح نهج البلاغه ابن ميثم، ج 1، ص 254. ]

2. امام "ع" در ضمن خطبه اى پس از رحلت رسول خدا "ص"، زمانى كه 'عباس' و 'ابوسفيان' نزد او آمدند تا با وى به خلاف بيعت كنند، فرموده است:'و محتنى الثمره لغيره وقت ابناعها كالزارع بغير ارضه.' [ نهج البلاغه، خطبه ى 5. ]

آن كه ميوه را نارسيده چيند، همچون كشاورزى است كه زمين ديگرى را براى كشت گزيند.

امام "ع" با اين بيان يادآور شده است كه اكنون زمان مطالبه ى حكومت- به دليل نداشتن يار و ياور- نيست و آن حضرت خواهان حكومت در چنين وضعى را كنايه از ميوه چينى دانسته است كه در وقت نامناسب بخواهد ميوه چيند، زيرا ميان ميوه چين و
خواهخان حكومت وجه مشتركى است و آن اين است كه دستيابى به خواسته، موجب التذاذ مى شود و امام "ع" كسى را كه بخواهد در وقت نامناسب ميوه بجيند، به كشاورزى تشبيه كرده است كه در زمين ديگرى كشت كند و وجه شبه در اين تشبيه آن است كه در هر دو مورد سود و نتيجه اى حاصل نمى شود، زيرا كشاورزى كه در زمين ديگرى كشت كند، بيم آن مى رود كه مانع تصرف او شوند و تلاش او بى ثمر شود و از كارش سود نبرد و همين گونه است وضع كسى كه در وقت نامناسب ميوه چيند كه از تلاش خود سودى نمى برد. خواهان حكومت در آن اوضاع و احوال نيز مانند اين دو شخص است كه به دليل نامناسب بودن اوضاع و احوال از تلاش خود نتيجه اى نمى گيرد. [ شرح نهج البلاغه ابن ميثم، ج 1، ص 278. ]

3. از تشبيه هاى زيبا امام "ع" سخنى است كه آن حضرت رد پاسخ پيشنهاد تعقيب نكردن 'طلحه' و 'زبير'- پس از پيمان شكنى و فتنه گرى آنان- ايرد كرده، [ قطب الدين ابوالحسن سعيد بن هبه الله بن الحسن الراوندى "القطب الراوندى" منهاج البراعه فى شرح نهج البلاغه، تحقيق عبداللطيف الكوهمردى، الطبعه الاولى، مكتبه المرعشى النجفى، قم، 1406 ق. ج 1، ص 148. ] و فرموده است:'و الله لا اكون كالضبع تنام على طول اللدم، حتى يصل اليطالبها و يختلها راصدها.' [ نهج البلاغه، كلام 6. ]

به خدا سوگند، چون كفتار نباشم كه به آهنگ به خوابش كنند و فريبش دهند و شكارش كنند.

گفته اند كه شكارچيان كفتار براى شكار آن در سردر لانه اش سنگ مى گذارند و دست مى زنند و صداهايى موزون در مى آورند و كفتار به گمان اينكه اين صداها از حيواين است كه مى تواند آن را شكار كند و به گمان اينكه آن سنگ شكار مطلوب است، از لانه بيرون مى آيد و شكار مى شود، [ شرح نهج البلاغه ابن ميثم، ج 1، ص 281. ] يا به سبب آن صداها به خواب مى رود و شكار مى گردد. [ شرح نهج البلاغه عبده، ج 1، ص 94. ]