نمونه هايى از استعاره در كلام امير - چشمه خورشید نسخه متنی

نمونه هايى از استعاره در كلام امير

1. از جمله زيباترين و لطيف ترين استعاره ها عبارتى است كه اميرمومنان "ع" در ضمن خطبه اى شگفت ايراد كرده است، آنجا كه مى فرمايد:'فطر الخلائق بقدرته و نشر الرياح برحمته.' [ نهج البلاغه خطبه ى 1. ]

به قدرتش مخلوقات را بيافريد و به رحمتش بادها را بپراكنيد.

مراد از اينكه مخلوقات را بهقدرتش بيافريد، نسبت دادن مخلوقات به قدرت خداوند است و چون واژه ى 'فطر' در حقيقت به معناى شكفاته شدن اجسام است، نسبت دادن 'فطر' به خلق در اينجا از باب استعاره است. [ شرح نهج البلاغه ابن ميثم، ج 1، ص 116. ]

2. امام "ع" در تبيين جايگاه اوصياى پيامبر "ص" و پيشوايان حق فرموده است:'هم موضع سره و لجا امره و عيبه علمه و موئل حكمه و كهوف كتبه و جبال دينه بهم اقام انحناء ظهره و اذهب رتعاد فرائضه.' [ نهج البلاغه، خطبه ى 2. ]

آل محمد "ص" امينان اسرار خداوند و پناهگاه فرامين او و معدن علم او و مرجع حكمت او و خزائنه كتابهاى او و قله هاى رفيع دين اويند. قامت خميده ى دين به پايمردى آنان راستى گرفت و لرزش اندامهايش به نيروى ايشان آرامش يافت.

در اينجا واژه ى 'عيبه' استعاره است براى نفوس شريف امامان و وجه شبه نيز روشن است، زيرا 'عيبه' در لغت به معنى 'صندوق' است و همان طور كه شان 'عيبه' حفظ و نگهدارى 'وديعه' از نابودى و آلودگى است، اذهان و انديشه هاى امامان نيز حافظ و نگهبان دانش و معارف ربانى از نابودى و الوده شدن آن به وسيله ى اذهان و انديشه هاى ناشايستگان است. بنابراين استعاره آوردن 'عيبه' براى اذهان و انديشه هاى امامان، استعاره اى بس نيكو و زيباست. همچنين استعاره آوردن 'كهوف' شبيه استعاره آوردن
'عيبه' است و مراد از اينكه پيشوايان حق، قله هاى رفيع دين خداوندند اين است كه مردمان از وساوس شياطين و تبديلو تحريف دين به آنان پناه مى برند. همان طور كه براى رستن از خطرات به كوه و قله هاى بلند پناه مى برند و اين عبارت نيز استعاره اى زيبا و نيكو در شان خاندان پيامبر "ص" است. [ شرح نهج البلاغه ابن ميثم، ج 1، صص 246 -245. ]

3. اميرمومنان "ع" در وصف دشمنان خاندان پيامبر "ص" استعاره اى شگفت بيان كرده و فرموده است:'زرعوا الفجور و سقوه الغرور و حصدوا الثبور.' [ نهج البلاغه، خطبه ى 2. ]

تخم گناه كشتند و اب فريب به پاى آن هشتند و هلاكت و فلاكت درويدند.

در اينجا استعاره اى زيبا و لطيف به كار آمده است، زيرا 'فجور' عبارت است از خروج از ملكه ى پاكدامنى و پارسايى و فراتر رفتن از مرزهاى پارسايى و 'زرع' عبارت است از افشاندن دانه در زمين و امام "ع" لفظ 'زرع' را براى افشاندن بذر 'فجور' در زمين دلها استعاره آورده است. همچنين لفظ 'سقى' را كه ويژگى خاص ب است براى ادامه ى فريب استعاره آورده است، زيرا هرگاه تخم گناه در دلها كشته شود در ادامه با آب غفلت و فريب آبيارى مى گردد و نتيجه نهايى چنين كشتى هلاكت و فلاكت است و ناگزير نتيجه ى 'فجور' با نتيجه ى زراعت شباهت يافته است و امام "ع" لفظ 'حصاد' را كهنتيجه ى نهايى زراعت است براى هلاكت و فلاكت آنان استعاره آورده و آنان را درو كردن هلاكت و فلاكت نسبت داده است. [ شرح ابن ابى الحديد، ج 1، ص 139، شرح نهج البلاغه ابن ميثم، ج 1، صص 247 -246. ]

4. اميرمومنان "ع" درباره جايگاه رفيع و موقعيت بى بديل خود فرموده است:'ينحدر عنى السيل و لا يرقى الى الطير.' [ نهج البلاغه، خطبه ى 3. ]

چشمه هاى فضايل و معارف، سرشار و سيل آسا، از دامنه ى كوه وجود من فرومى ريزد و پرنده "همتهاى بلند" به قله ى شامخ من نرسد.