نظريه علماي غرب - تعلیم و تربیت در اسلام نسخه متنی

اول در دل انسان رفت تا آخر مي ماند ، همانطور كه بغض اول هم كه در دل آدمي آمد بيرون نمي رود . مي گويند معاويه مي گفت كاري مي كنم كه بچه ها كه بزرگ مي شوند بغض علي بن ابي طالب در آنها پرورش يابد . يا در مثالهاي خود مي گوئيم : "

با شير اندرون شد و با جان بدر رود

" . هر چه كه با شير به جان انسان وارد شود فقط با مردن بيرون مي رود . روي اين اساس ، گويا در قدماي علماي اخلاق ، ترديدي در اين جهت نبوده كه صفات و ملكات فاضله را بايد به صورت نوعي عادت درآورد ، و عادت ، ساختن استو پرورش نيست . پرورش ، رشد استعداد " موجود " است ، " عادت " اين است كه ما هر حالتي دلمان بخواهد به او مي دهيم ، او به منزله ماده شل و قابل انعطاف و شكل پذيري است كه هر شكلي به آن بدهيم مي پذيرد . از اين نظر انسان موجودي قابل ساختن است و اكثر اخلاقيات اموري ساختني است و بايد عادت شود و اموري نيست كه ريشه اش در انسان وجود داشته باشد . مثلا شجاعت . ممكن است كسي را طوري تربيت كنيم كه شجاع از آب درآيد ، يا طوري تربيت كنيم كه شجاع از آب درنيايد .

ممكن است كسي را عادت دهيم ملكه عفت در او به وجود آيد ، و ممكن است آدم غير عفيف و هوسراني بار آوريم . پس طبق اين بيان مي توان گفت : اگر بگوييم كه تربيت صرفا عبارت از پرورش است نه ساختن انسانها ، صحيح نيست .

قسمت اعظم تربيت ، ساختن انسانها به طور دلخواه است ، لذا هر فرهنگي ملت خودش را آنطور كه دلخواه اوست مي سازد ، هيئت حاكمه يك ملت و هر كه بر او حكومت كند ملت خود را آنطور كه بخواهد مي سازد .

نظريه علماي غرب

نظريه جديدي در ميان علماي غرب درباب تربيت پيدا شده كه لازمه حرفشان اينست كه اساسا تربيت ، صرف پرورش است ، و چون بحث آنها در تربيت اخلاقي بوده و روي عقل و اراده بحث كرده اندنه روي حس ديني و حس زيبائي ، گفته اند تربيت فقط و فقط پرورش نيروي عقل و اراده اخلاقي است و بس ، و انسان را به هيچ چيز - چه خوب و چه بد - نبايد عادت داد ، زيرا عادت مطلقا بد است ، چون همينكه چيزي عادت شد ،بر انسان حكومت مي كند و انسان به آن انس مي گيرد و نمي تواند آن را ترك كند ، و آنوقت است كه كاري را كه انجام مي دهد ، نه به حكم عقل و نه به حكم اراده اخلاقي و نه به حكم تشخيص اينكه اين كار ، كار خوبي است يا كار بدي ، انجام مي دهد ، بلكه به حكم اينكه عادتش شده و اگر انجام ندهد ناراحت مي شود انجام مي دهد . اين مطلب در دو حديث نبوي و صادقي آمده است رسول اكرم فرموده اند : لا تنظروا الي كثرش صلوتهم و صومهم و كثرش الحج و المعروف و طنطنتهم با لليل و لكن انظروا الي صدق الحديث و اداء الامانة ( 1 ) . از حضرت صادق حديثي نقل شده كه تفسير حديث بالا است . مي فرمايد : لا تنظروا الي طول ركوع الرجل و سجوده فان ذلك شي ء اعتاده فلو تركه استوحش لذلك ، ولكن انظروا الي صدق حديثه واداء امانته ( 2 ) .

1. بحارالانوار . 9 / 71 .

2. اصول كافي . 105 / 2 .