وجدان عمومي - تعلیم و تربیت در اسلام نسخه متنی

است ، و اگر اسلام سعادت انسانيت است ، اين كار بايد هم حرام باشد . اما آن احسان به كافر كه [ وضع ] بالا را نداشته باشد حرام نيست ، خوب هم هست . اينجاست كه به اين مطلب مي رسيم كه اساسا دايره خارج شدن انسان از مرز خودخواهي به هيچ چيز حتي به انسان محدود نمي شود ، تمام عالم وجود و هستي را دربر مي گيرد ولي هستي در مسير كمال خود ، يعني در مسير حق پرستي و حق خواهي و آنچه كه خدا براي عالم مي خواهد يعني سعادت ، كه انسان آن چيزي را بخواهد كه خدا مي خواهد . خروج از خودپرستي به معني واقعي ، آن وقت حقيقت پيدا مي كند كه در يك مرزي متوقف نشود حتي مرز انسانها . لهذا ما در اسلام به عنوان انسان دوستي چيزي نداريم كه بخواهد ما را به انسانها محدود كند ، بلكه در اسلام كلمه حق و خدا مطرح است ، دايره خيلي از اينها وسيعتر است ، و البته گاهي محدود مي شود ، نه به اين معني كه بدخواه كسي باشد ، بلكه در عمل نمي توان با همه انسانها يك جور رفتار كرد ، با كساني كه مي خواهند سد و مانع حق و حق طلبي گردند رفتار ديگري بايد داشت و مانند يك دشمن بايد رفتار كرد . مثل دندان فاسد كه بايد آن را كند ، اما اين بدان معني نيست كه انسان بدخواه دندان خودش است ، بلكه كار به مرحله اي رسيده كه اگر اين عضو فاسد بيرون نيايد بدن را ناراحت مي كند ، مزاج و دندانهاي ديگر را خراب مي كند .

وجدان عمومي

بنا بر اين آن " وجدان عمومي " كه در ابتدا گفته شد منظور فقط دوست داشتن همه انسانها نيست بلكه بالاتر از آن ، دوست داشتن همه اشياء و در عين حال در عمل و در مسير تكامل ، برداشتن موانع از پيش پاست ، كه هم انسان و هم كل عالم ، موجودات متوقفي نيستند .

در اين زمينه كه اسلام به اصول انسانيت توجه دارد نه به فرد و شخص ، مثالهايي هست . مثلا قرآن خطاب به مسلمين مي فرمايد : " يا ايها الذين آمنوا كونوا قوامين لله شهداء بالقسط و لا يجرمنكم شنئان قوم علي الا تعدلوا ، اعدلوا هو اقرب للتقوي و اتقوا الله ان الله خبير بما تعملون " ( 1 ) . براي خدا قيام كنيد و شهادت را از روي عدالت بدهيد .

وادار نكند شما را دشمني با مردمي ، به اينكه عدالت نكنيد . اين ، خطاب به مسلمين است ، و قوم دشمن همان كفار جاهليت هستند كه بت پرست بودند ، همانها كه علاوه بر اينكه بدترين خصلت را كه بت پرستي است داشتند ، دشمن خونين مسلمين نيز بودند .

در عين حال قرآن مي گويد نسبت به آنها هم نبايد بي عدالتي كرد ، چون عدالت يك اصل است ، نه تنها اصل انساني بلكه اصل جهاني . يعني انسان حق پرست نمي تواند ظالم باشد . ظلم منفي است ولو در مورد دشمني كه كافر باشد . و نظير اين مطلب است آن جمله معروف اميرالمؤمنين خطاب به مالك اشتر كه در نهج البلاغه هست .

1. سوره مائده ، آيه . 11 .