لطفا منتظر باشید ...
16. آماده سازى و ايجاد زمينه
از آنجا كه دين مقدس اسلام مخالفتى با امور فطرى و غريزى انسان ندارد، در دستوراتش نيازهاى غريزى انسان را در نظر مىگيرد و هيچگاه او را بر كارى كه از عهده اش خارج است وادار نمى كند. بعنوان نمونه آنجا كه مىخواهد آدم و حوّا عليهما السلام را از نزديك شدن به درختى در بهشت باز دارد، ابتدا اجازه مىدهد، از هر چه مىخواهند بخورندو سپس آنها را از خوردن گياهى خاص منع مىكند. و اين شيوه آماده سازى و ايجاد زمينه است ؛
(و يا ادم اسكن انت و زوجك الجنّة فكلا من حيث شئتما و لا تقربا هذه الشّجرة)(517)
«اى آدم تو و همسرت در بهشت جاى گيريد و هر چه مىخواهيد بخوريد ولى نزديك اين درخت نشويد.»
دستور زكات زمانى از سوى مردم پذيرفته مىشود كه مالى نيز براى خودشان بماند به همين دليل خداوند اجازه مىدهد كه صاحبان باغ ابتدا خود از ميوه هاى درختان بخورند و در وقت مناسب حق فقيران را بدهند كه اگر امكان استفاده از حلال نباشد دورى نمودن از حرام و عمل به دستورات خداوند بزرگ، مشكل است ؛
(كلوا من ثمره اذا اثمر و اتوا حقّه يوم حصاده)(518)
«هنگامى كه درخت، ميوه داد از آن بخوريد و روز جمع آورى ميوه ها حق فقيران (زكات) را بدهيد.»
در وجود انسان غريزه هايى نهفته است كه پاسخگويى به آنها نياز به استفاده از دنيا و نعمت هاى مادى دارد، اينچنين است كه خداوند نصيبى را از دنيا برايش قرار داده است. و تنها كسب معنويّات و انجام اعمال اخروى را از او نخواسته است ؛
(و ابتغ فيما اتيك اللّه الدّار الاخرة و لا تنس نصيبك من الدّنيا)(519)
«در آنچه كه خداوند به تو داده است، خانه آخرت را طلب كن و بهره ات را هم از (لذّت ها و نعمت هاى حلال) دنيا فراموش مكن.»
از آنجا كه خداوند مىداند انسان نياز به خواب و استراحت دارد از او نمى خواهد كه بيشتر شب را به خواندن قرآن بگذارند؛
(علم ان لم تحصوه فتاب عليكم فاقرؤا ما تيسّر من القرآن)(520)
«خدا مىداند كه شما هرگز بيشتر ساعات شب را به عبادت نخواهيد گذراند بنابراين از شما در گذشت. پس هر مقدار از شب را كه ميسّر است قرآن بخوانيد.»
آرى خداوند متعال در دستوراتى كه مىدهد ابتدا زمينه را براى پذيرش آنها ايجاد مىكند و از رسول گراميش عليهم السلام نيز مىخواهد كه براى تمايل كافران و مشركان به دين اسلام زمينه را فراهم سازد تا امكان شنيدن كلام خدا را داشته باشند؛
(و ان احد من المشركين استجارك فاءجره حتّى يسمع كلام اللّه)(521)
«و اگر يكى از مشركان به تو (اى رسول ما) پناه آورد (كه از دين آگاه شود) به او پناه ده تا كلام خدا را بشنود.»
براى همين يكى از مصارف زكات، (المؤلفة قلوبهم) است. يعنى براى جلب محبّت كفار و براى تمايل به دين اسلام، از زكات مصرف مىشود.
قبلاً در بحث تناسبِ سخنِ مبلّغ با اقتضاى حال، نوشتيم كه مبلّغ بايد وضعيت مخاطبان خود را در نظر بگيرد كه معنايش در نظر گرفتن آمادگى فرد و جامعه است. و آمادگى ها معمولاً متفاوت است گاهى زمينه تبليغ تهاجمى فراهم است كه رسول خدا عليهم السلام حاكمان كشورها و غير مسلمانان را به اسلام دعوت مىكردند. و گاهى بايد به تبليغ تدافعى روى آورد، مانند پاسخ به سؤالات.
وضع دستورات و قوانين مشكل و مخالف طبع انسان آمادگى مىخواهد. به همين دليل است كه فرمان جهاد براى مسلمانان، پس از گذشت پانزده سال از بعثت رسول اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم صادر مىشود(522).
شخصى از امام رضا عليه السلام سؤالى كرد. امام مدتى سر مباركشان را پايين انداخته و بعد جواب دادند. آن شخص پرسيد: آيا جوابش را در ذهن نداشتيد و براى پاسخ من فكر مىكرديد؟! امام عليه السلام فرمودند: نه، اين كار براى اين است كه جواب حكيمانه را ساده و سريع به تو ندهم بلكه مدتى طول دادم تا براى كلام حكيمانه خود احترامى قايل شده باشم و همچنين با تشنه تر كردن تو زمينه سازى كرده باشم.
آيا مىدانيد كه چرا وقتى دو رفيق حضرت يوسف عليه السلام در زندان خوابشان را براى وى نقل كردند، يوسف عليه السلام بلافاصله خواب آنان را تعبير نكرد؟ و فرمود:
(قال لا ياتيكم طعام ترزقانه الاّ نبّاءتكما بتاويله قبل ان ياتيكما)(523)
«(يوسف) گفت پيش از آنكه جيره غذايى شما برسد، شما را از تعبير خوابتان آگاه خواهيم ساخت.»
علت اين برخورد چيزى نبود به جز ايجاد آمادگى. زيرا مىخواست به آنان اطمينان دهد كه وقت غذا خوردن آنها را نخواهد گرفت و قبل از رسيدن غذا خوابشان را تعبير خواهد كرد تا خيالشان راحت شود و با آمادگى بيشتر به سخنان وى گوش دهند.
خداوند متعال يكباره خوردن شراب را حرام نفرمود. بلكه اينكار، مرحله به مرحله با ايجاد زمينه و آمادگى اجتماعى صورت گرفت، به اين ترتيب كه اول آن را يك نوشيدنى غير نيكو معرفى مىكند و از مسلمانان مىخواهد كه از درختان خرما و انگور رزق حلال نيكو بدست آورند؛
(و من ثمرات النّخيل و الاعناب تتّخذون منه سكراً و رزقاً حسناً انّ فى ذلك لاية لقوم يعقلون)(524)
«(و براى شما مؤمنان) در ميوه هاى درخت خرما و انگور كه از آن مايع مست كننده و رزق نيكو بدست مىآوريد (نيز) نشانه قدرت حق، براى خردمندان آشكار است.»
و بدين وسيله به ما مىفهماند كه مايه مستى، رزق نيكو نيست.
و در مرحله بعد كه زمينه، تا حدودى فراهم شده است از آنان مىخواهد كه در حال مستى نزديك نماز نشوند:
(يا ايّها الّذين امنوا لا تقربوا الصّلاة و انتم سكارى حتّى تعلموا ما تقولون)(525)
«اى كسانى كه ايمان آورده ايد در حال مستى، نزديك نماز نشويد تا بدانيد چه مىگوييد.»
پس از اين مرحله، فايده هاى آن را با ضررهايش مقايسه نموده و بيان شده، كه زيان هاى آن بيشتر است:
(يساءلونك عن الخمر والميسر قل فيهما اثم كبير و منافع للناس و اثمهما اكبر من نفعهما)(526)
«درباره شراب و قمار از تو سؤال مىكنند، بگو: در آنها گناه بزرگى است و منافعى (از نظر مادى) براى مردم در بردارند (ولى) گناه آنها از نفعشان بيشتر است.»
و در مرحله آخر كه زمينه بطور كامل آماده شد از خوردن آن قاطعانه و با روشنى تمام نهى فرموده است:
(يا ايّها الّذين امنوا انّما الخمر و الميسر و الانصاب و الازلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلّكم تفلحون)(527)
«اى كسانى كه ايمان آورده ايد شراب و قمار و بت ها و ازلام (كه يك نوع بخت آزمايى بوده) پليد و از عمل شيطانند. از آنها دورى كنيد تا رستگار شويد.»
