مقابله به مثل، يك گرايش فطرى بسيار وسيع انسانى است كه در زمينه هاى مختلف اعم از اخلاقى و حقوقى و در شعب مختلف حقوق داخلى و بين المللى، آثار و عوارض خود را نشان مى دهد. در اين نوشته با تعبير «دامنه» به زمينه هاى نام برده اشاره مى كنيم:به تناسب موضوع اين نوشته كه «قاعده مقابله به مثل در حقوق بين الملل از ديد اسلام» است، در توضيح بيشتر، روى دامنه هايى متمركز خواهيم شد كه به موضوع مذكور نزديك ترند؛ ولى ذكر همه آنها همراه توضيحى مختصر خالى از فائده نيست كه در اينجا به ترتيب يادآور مى شويم:الف) دامنه اخلاقى مقابله به مثل؛ دامنه مقابله به مثل به يك معنا از محدوده مبادلات انسانى خالص فراتر مى رود و شامل مبادلاتى نيز مى شود كه تنها يك طرف آن انسان باشد؛ يعنى بر روابط انسان با خدا هم حاكم است كه ما آن را «دامنه اخلاقى مقابله به مثل» نام نهاده ايم.وجود گرايش مثبت انسان به لذت و نعمت و گرايش منفى او به رنج و نقمت و ريشه هاى عميق اين دو گرايش كه در جان انسان است تا حدى در تنظيم تلاش هاى انسان، مؤثر است كه خداى متعال، اين دو گرايش را، به صورت دو عامل نيرومند، در مسير پرورش و تربيت اخلاقى انسان و تنظيم روابط او با خدا به كار مى گيرد و با طرح مقابله به مثل با گرايش مثبت و منفى او را به خدا دوستى وادار مى كند و از فراموشى و غفلت نسبت به او بازمى دارد تا از اين طريق اعمال و رفتارش را سر و سامان دهد.آيات و روايات فراوان با تعابير مختلف به دامنه اخلاقى مقابله به مثل اشاره دارند كه بررسى آن ها از بحث ما خارج است.ب) دامنه حقوقى مقابله به مثل؛ دامنه حقوقى مقابله به مثل، آن روابط انسانى را در برمى گيرد كه داراى ضمانت اجرايى حكومتى است و اهداف اجتماعى مانند نظم و امنيت افراد و جوامع را دنبال مى كند؛ برخلاف دامنه اخلاقى آن كه به دنبال تأمين اهداف اخلاقى و تعالى روانى افراد است و ضمانت اجرايى جز ايمان خود انسان ندارد.بديهى است كه ضمانت اجرا در مورد حقوق بين الملل -از جمله، قاعده مقابله به مثل درحقوق بين الملل- با ضمانت اجرايى در مورد حقوق داخلى، قدرى متفاوت خواهد بود كه در جاى خود در كتب حقوقى بحث شده است و بعضى گمان كرده اند كه حقوق بين الملل ضمانت اجرا ندارد. در اينجا به اجمال مى توان گفت: سازمان هاى بين المللى و وجدان آگاه ملت ها و دولت ها مى تواند ضامن اجراى اين قاعده در روابط بين الملل باشد.اگر ملت ها و دولت ها عاقلانه بينديشند و در زمينه تجاوز دولت ها حساس باشند و يك پارچه، تجاوز را محكوم كنند و حق را براى دولت مورد تجاوز محفوظ بدانند، تا حدودى مى توان به كم شدن تجاوز در سطح بين الملل اميدوار بود.
لطفا منتظر باشید ...
