قاعده مقابله به مثل در حقوق بین الملل از دید اسلام نسخه متنی

سومين آيه در مورد اسيران عبارت است از:

فَإِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتّى إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الوَثاقَ فَإِمّا مَنّاً بَعْدُ وَإِمّا فِداءً حَتّى تَضَعَ الحَرْبُ أَوْزارَها ذلِكَ وَلَوْ يَشاءُ اللَّهُ لَاانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَلكِنْ لِيَبْلُوَاْ بَعْضَكُمْ بِبَعْضٍ وَالَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَنْ يُضِلَّ أَعْمالَهُمْ؛(6)هنگامى كه درگير جنگ باكفار شديد از آنان بكشيد تا آن هنگام كه بر آنان مسلط شويد و آنان را مرعوب و زمين گير سازيد. پس آنگاه شكست خوردگان مسلح را به بند اسارت كشيد تا هنگامى كه جنگ فرو كش كند و دشمنان، سلاح بر زمين گذارده تسليم شوند يا فراركرده و پراكنده شوند.

اسرايى را كه از دشمن گرفته ايد يا منت نهيد و بدون عوض آزادشان كنيد و يا فديه بگيريد و آنان را در برابر آزادى اسراى مسلمان يا در برابر عوض مالى آزاد سازيد. اين است (دستور خدا) و اگر خدا مى خواست، از ايشان انتقام مى كشيد؛ ولى [فرمان پيكار داد] تا برخى از شما را به وسيله برخى ديگر بيازمايد، و هرگز اعمال كسانى را كه در راه خدا كشته شده اند ضايع نمى كند.

علامه طباطبايى مى گويد: فَإِمّا مَنّاً بَعْدُ وَإِمّا فِداءً؛ «أي فاسروهم ويتفرّع عليه أنّكم إمّا تمنّون عليهم منّاً بعد الأسر فتطلقونهم أو تسترقونهم...».(7)شگفت است كه كلمه «منّاً» در اين آيه را طورى معنا كنيم كه در مورد استرقاق هم صادق باشد. چگونه ممكن است كه بگوييم: بر اسرا منت نهيد و آنان را براى هميشه برده خود سازيد. در حالى كه اسارت خفيف تر از استرقاق است. شايد وى «منّاً» را به اين معنا گرفته است كه بر آنان منت نهيد و آنها را نكشيد كه در اين صورت استرقاق هم نوعى منّت است؛ چون دست كم جانش هرچند در قالب بردگى حفظ مى شود؛ ولى مسأله كشتن اسير مطرح نيست؛ بلكه منت نهادن براى آزاد كردن بدون عوض و نگرفتن فديه است. «منّاً» نقطه مقابل «فداء» است؛ يعنى يا منّت نهيد و بدون گرفتن فديه آزادشان كنيد و يا فديه بگيريد و آزادشان كنيد. بنابراين آيه ظهور در منع استرقاق دارد؛ چنان كه صاحب جواهر نيز گفته است.