آيه: 60 وَإِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلاَّ فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلاَّ طُغْيَانًا كَبِيرًا - تفسیر نور سوره الاسراء نسخه متنی

آيه: 60 وَإِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلاَّ فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلاَّ طُغْيَانًا كَبِيرًا

ترجمه:

و (به يادآور) آنگاه كه به تو گفتيم : همانا پروردگارت بر مردم احاطه دارد و آن رؤيايي را كه نشانت داديم و آن درخت نفرين شده در قرآن را، جز براي آزمايش مردم قرار نداديم . و ما مردم را بيم مي دهيم ، ولي (هشدار ما) جز طغيان و سركشي بزرگ ، چيزي بر آنان نمي افزايد.

نکته ها

در آيه ي قبل سخن از كشتن ناقه ي صالح بود و در اين آيه ، سخن از شجره ي ملعونه كه قاتل اهل بيت پيامبر: بودند.

در روايات مي خوانيم كه اهل بيت فرمودند: ما كمتر از ناقه ي صالح نيستيم ، جسارت به ما هلاكت را به دنبال دارد. (122)

در قرآن ، چند رؤيا براي پيامبر اسلام بيان شده است : يك رؤيا در آستانه ي جنگ بدر، كه خداوند دشمنان را به چشم پيامبر اندك نشان داد، تا مسلمانان سست نشوند. (123) ديگري رؤياي ورود فاتحانه به مسجدالحرام . (124) و يكي هم خوابي كه در اين آيه مطرح است . دو خواب قبلي پس از هجرت و در مدينه بوده ، اما اين خواب در مكّه بوده است . البتّه برخي رؤيا را مربوط به معراج دانسته اند، در حالي كه معراج در بيداري بود و رؤيا ظهور در خواب ديدن دارد.

آن خواب و شجره ي ملعونه يكي است ، چون نتيجه ي واحدي دارد و آن فتنه بودن براي مردم است . خداوند اين شجره ي ملعونه و اعمالشان را در خواب به پيامبر (ص ) نشان داد و فرمود كه اين سبب فتنه ي امت توست و با جمله ي ((ان ّربّبك احاط بالناس ))، آن حضرت را دلداري داد.

((شجره))، هم به معناي درخت است ، هم هر اصلي كه شاخه ها و فروعي داشته باشد. لذا به قبيله هم شجره گفته مي شود. پيامبر نيز فرمود: من و علي از يك شجره ايم ((أنا و علي ّ من شجره واحده)). (125) به سلسله ي نسب و نژاد نيز ((شجره نامه )) گفته مي شود. پس شجره ي ملعونه ، قومي ريشه دارند كه ملعونند.

در آخر اين آيه آمده است كه هشدارهاي الهي نسبت به شجره ي ملعونه ، نتيجه اي جز افزايش طغيان بزرگ اينان ندارد. و ((طغيان كبير)) تنها يكبار و در همين آيه به كار رفته است . پس بايد در قرآن از يك شجره ملعونه واز قوم و قبيله اي سراغ گرفت كه به ظاهر مسلمان ، ولي در باطن داراي نفاق وسبب فتنه ي مردم اند.

در قرآن ، امور متعدّدي لعنت شده است ، مثل : ابليس ، يهود، منافقان ، مشركان ، علمايي كه حق ّ را كتمان كردند، آزاردهندگان پيامبر، امّا تنها منافقانند كه همراه مسلمانان وموجب فتنه آنانند، زيرا ابليس و اهل كتاب ومشركين ، چهره اي روشن دارند، ولي منافقان به ظاهر مسلمان ، پيوسته عامل فتنه بوده اند. (126)

بعضي پنداشته اند شجره ي ملعونه ، همان ((درخت زقّوم )) است كه وسيله ي عذاب الهي است ، ولي چيزهاي ديگري هم وسيله ي عذاب الهي بوده است كه اين نشانه ي لعنت شدن آن وسيله نيست ، مثل رود نيل كه فرعون را غرق كرد، يا فرشتگان كه بر اقوامي عذاب نازل كردند، يا مؤمنان كه در جنگ ها بازوي خدا در عذاب و نابودي كفّار بودند. ((قاتلوهم يعذّبهم اللّه بايديكم )) (127) علامه ي طباطبايي 1 در بحث روايي سوره ي قدر، از برجستگان اهل سنّت مثل خطيب بغدادي ، ترمذي ، ابن جرير، طبراني ، بيهقي ، ابن مردويه و از علماي شيعه مثل كليني صاحب كتاب كافي نقل مي كند كه پيامبراكرم در خواب ، بالا رفتن بوزينگان را از منبر خود ديد و بسيار غمگين شد. جبرئيل نازل شد. حضرت خواب خود را بر او بيان كرد. جبرئيل به آسمان رفت و چون برگشت ، اين آيات را با خود آورد: (أفرأيت ان متعّناهم سنين . ثم ّ جائهم ما كانوا يوعدون . ما أغني عنهم ماكانوا يمتعّون ) (128) آيا نمي بيني كه اگر ما سالياني آنان را بهره مند سازيم ، سپس عذابي كه به آنان وعده داده شده ، سراغشان آيد، بهره گيري هاي دنيوي برايشان سودي نخواهد بخشيد. اين رؤيا، همچنين سبب نزول سوره ي قدر شد، تا به پيامبر تسلي بدهد كه اگر بني اميه هزار ماه حكومت مي كنند، در عوض ما به تو شب قدر داديم كه بهتر از هزار ماه است .

مسأله خواب ديدن بوزينه هايي كه حكومت را به دست گرفتند و بر منبر پيامبر بالا مي رفتند، از امام باقر و امام صادق (ع) نيز روايت شده است . (129) و مفسّران شيعه و سنّي مراد از شجره ي ملعونه را ((بني اميّه )) مي دانند. امام سجاد (ع) فرمود: جبرئيل بوزينه ها را بر بني اميّه تطبيق داد. پيامبر اكرم (ص ) پرسيد: آيا اين حادثه در زمان من رخ مي دهد? پاسخ داد: نه ، حدود چهل سال بعد از هجرت تو رخ مي دهد. (130)

در ميان بني اميه هم ، آن كس كه بيش از همه طغيان كرد و حادثه ي كربلا را به وجود آورد، ((يزيد)) بود و اين فاجعه ، بزرگ ترين طغيان در تاريخ بود.

پيام ها:

1- خداوند، گاهي از طريق خواب ، بعضي حقايق را به پيامبر و ديگران الهام مي كند. (اريناك )

2- هر حادثه اي ، حتّي تعبير خواب ، مي تواند وسيله ي آزمايش مردم قرار گيرد. (الرؤيا... فتنه)

3- قبايل و گروه هايي كه عامل انحراف شوند، ((شجره ي ملعونه ))اند. (فتنه للناس و الشجره الملعونه )

4- هشدار به مردم ، حتّي به قبايل و دودمان هاي ملعون ، از سنّت هاي الهي است . (نخوّفهم )

5- در دل لجوجان متعصّب ، هشدارها اثر ندارد. (نرود ميخ آهنين در سنگ ) (فما يزيدهم الاّ طغيانا كبيرا)

122-بحار، ج 28، ص 206 و ج 50، ص 192
123-انفال ، 43
124-فتح ، 27
125-بحار، ج 38، ص 309
126-عميق ترين نظر در باره ي اين آيه كه با روايات همراه است ، در تفسير الميزان آمده است
127-توبه ، 14
128-شعراء، 205 207
129-تفسير تبيان
130-تفسير لاهيجي