گره گشايى - آیین کشور داری از دیدگاه امام علی (ع) نسخه متنی

گره گشايى

وظيفه ى ديگرى كه از جملات على عليه السلام "آنجا كه مى فرمايد: 'اطلق عن الناس عقده كل حقد'" براى فرماندار "و مسوولان كادر بالاى حكومت" مشخص مى شود، وظيفه ى گره گشايى و برآوردن حوائج مادى و معنوى مردم تحت حكومت است.

پرواضح است كه مردم به مقتضاى طبع بشرى و به مقتضاى آمال و
آرزوهايى كه دارند، هرگاه به آنچه كه مى خواهند، نائل نشوند "و اغلب هم نائل نمى شوند و نخواهند شد"، مجريان حكومت را مسوول محروميتها و سرخوردگيهاى خود قلمداد مى كنند و مى پندارند كه حكومت با امكاناتى كه دارد، مى تواند تمام آرزوها و خواستهاى آنان را جامه ى عمل بپوشاند و طبيعى است كه چنانچه حكومت نتوانست "و طبعا هم نمى تواند" تمام خواستهاى آنان را برآورده سازد، نسبت به مجريان امر، در دل كينه و عداوت مى پرورانند و با اين ناراحتيها، اساس و پايه هاى حكومت متزلزل شده و به سستى مى گرايد.

پس در نتيجه، از آنجا كه حاكم نمى تواند تمام خواسته هاى مردم تحت حكومت خود را برآورده سازد، مى بايست در چنين مواردى با گشاده رويى و رعايت ادب و با پيروى از اخلاق اسلامى، مردم را با كمبودها آشنا سازد و از خود آنان چاره جويى نمايد و در يك كلام، از هر طريق ممكن رضايت مردم را جلب كند.

رايزنى در اسلام

در فرهنگ اسلام 'مشاوره' و 'مشورت' براى جلوگيرى از استبداد و خودمحورى و نيز دست يازيدن به افكار و انديشه هاى ديگران و در نهايت، كسب انديشه هاى بهتر و بالاتر و به كارگيرى عملى آنهاست. بر همين اساس، هر چقدر مسئله ى مورد مشورت داراى اهميت و ويژگى خاصى باشد، مشاوره در پيرامون آن، حساس تر و ظريف تر خواهد بود.

مشورت خواهى و به كارگيرى عملى "استشاره" از دو جهت ضرور به نظر مى رسد:

1. گستردگى و انشعاب روزافزون مسائل سياسى، فرهنگى، اخلاقى، هنرى، اقتصادى، صنعتى و... در ابعاد مختلف زندگى و بالاخص پيچيدگى و تجربى و تخصصى بودن بسيارى از مسائل، فهم و درك اصولى مسائل را مشكل و مشكل تر مى سازد، به طورى كه در بسيارى موارد، فهم همه ى آنها براى انسانى هر چند نيرومند محال خواهد بود و در نتيجه، راهى جز مشاوره و استشاره با متخصصان باقى نخواهد ماند.

2. هر فردى از افراد انسانى، هر قدر جسمى نيرومندتر و انديشه اى قوى تر و هوشى سرشارتر از ديگران داشته باشد، بالاخره يك انسان است و بيش از يك انديشه نمى تواند داشته باشد، در حالى كه اگر با ديگران مشورت نمايد و از انديشه هاى آنان نيز بهره مند شود، در جمعبندى و نتيجه گيرى از مسائل، راهى اصولى تر و نتيجه اى مطلوب تر به دست خواهد آورد.

در لسان قرآن كريم و پيامبر بزرگ اسلام و ائمه ى معصومين عليهم السلام با توجه به اين ضرورتها، 'مشاوره' و 'استشاره' به عنوان يك اصل تلقى شده است.

در استحكام اين اصل همين بس كه قرآن كريم حتى رسول الله صلى الله عليه و آله را كه بزرگترين انديشمند عالم و تنها كسى است كه مستقيما از منبع وحى الهام مى گيرد، به 'استشاره' دعوت فرموده است، آنجا كه مى خوانيم:

فبما رحمه من الله لنت لهم و لو كنت فظا غليظ القلب لا انفضوا من حولك فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فى الامر فاذا عزمت فتوكل على الله ان الله يحب المتوكلين. [ سوره ى آل عمران، آيه ى 159. ]

در سايه ى رحمت الهى است كه با مردم مهربان هستى و اگر تندخو و سخت دل بودى، مردم از اطرافت متفرق مى شدند. از آنان درگذر و از خدا بر آنها طلب آمرزش كن و با آنان در كارها مشورت نما، پس زمانى كه تصميم گرفتى، با اتكال به خداوند آن را انجام ده كه خداوند توكل پيشگان را دوست مى دارد.

على عليه السلام در ضرورت و لزوم مشاوره مى فرمايد:

من استبد برايه هلك و من شاور الرجال شاركها فى عقولها. [ نهج البلاغه ى عبده: ج 2، ص 184. ]

استبداد در راى و تحميل عقيده، انسان را به هلاكت مى رساند، ولى مشورت با مردم شريك بودن در عقول و بهره گرفتن از افكار آنهاست.

اكنون كه با ضرورت و لزوم رعايت اصل اسلامى مشاوره آشنا شديم، ببينيم چه كسانى بايستى مورد مشاوره قرار بگيرند و آيا با هر شخصى مى توان مشاوره كرد و با هر انسانى مى شود استشاره نمود؟