اهميت قضاء و شخصيت قاضى در اسلام - آیین کشور داری از دیدگاه امام علی (ع) نسخه متنی

اهميت قضاء و شخصيت قاضى در اسلام

اساس حكومت زمانى محكم و بى تزلزل خواهد بود كه در جامعه ظلم و تعدى و فساد وجود نداشته باشد و ظلم و فساد زمانى برچيده خواهد شد كه عدالت
و امنيت قضايى، با قدرت و قاطعيت تمام در جامعه مستقر شود و هر گونه زور و تجاوز و حق كشى را از بين ببرد و اينها همه زمانى ميسر خواهد بود كه حكومت بتواند قضات صالح و واجد شرايط را به تصدى دستگاههاى قضايى بگمارد.

آرى، حكومتى كه قاضيان شايسته و صالح نداشته باشد، دستگاه قضاييش به فساد و تزلزل كشيده مى شود، امنيت قضايى از جامعه رخت برمى بندد، زور و تجاوز و تخلف بر همه جا حاكم مى شود، حاكميت قانون و نظام از بين مى رود و هرج و مرج ، بنيان جامعه را در هم مى ريزد و فساد برمى انگيزد.

پس براى استقرار قانون و ايجاد دستگاه قضايى سالم و با قدرت، بيش و پيش از هر چيز به وجود قضات صالحى نياز داريم كه داراى شرايط لازم براى تصدى امر قضاوت باشند.

اما اين شرايط چيست ؟ و قاضى واجد شرايط كدام است ؟

از ديدگاه على عليه السلام كسى شايسته ى منصب دشوار و حساس قضاوت است كه اين شرايط در او جمع باشد:

1. بهترين و برترين افراد باشد.

2. پرحوصله و داراى شرح صدر باشد و تمام اطلاعات لازم براى يك قضاوت عادلانه را از زواياى مختلف به دست آورد.

3. با شهامت اخلاقى، اشتباهات خود را بپذيرد و زود از اشتباهش برگردد و آن را جبران كند.

4. زود به خشم نيايد و به ويژه در مقابل پافشارى طرفين دعوا به احقاق حقشان ، كنترل خود را از دست ندهد.

5. روح نيرومند داشته باشد و از قدرتمندان نترسد.

6. عزت نفس و همت عالى داشته باشد و اسير طمع و آز دنيا نگردد و توسط ثروتمندان و رشوه دهندگان تطميع نشود.

7. اهل تحقيق باشد و با سهل انگارى و آسان گيرى، از مسائل نگذرد و بدون كسب اطاعات كافى به قضاوت نپردازد و با برخورد سطحى و بر اساس اولين شنيده هايش حكم صادر نكند.

8. در مواجهه با امور مشتبه و مسائل گنگ و پيچيده احتياط و تامل را از

دست ندهد و در كشف واقعيات براساس دلايل و براهين قطعى، كنجكاو و مصر باشد.

9. با طرفين دعوا گشاده رو باشد و بدون ابراز خستگى و ناراحتى به هر كدام از طرفين فرصت سخن گفتن بدهد.

10. گرفتار حيله و مكر فريبكاران نشود و در مقابل تملق و چاپلوسى، اراده ى خود را از دست ندهد.

11. و سرانجام پس از تمام اين شرايط و خصوصيات، از قاطعيت تمام برخوردار باشد و هنگامى كه حقيقت را كشف كرد، اجازه ندهد كه هيچ عاملى مانع از صدور حكم قطعى و عادلانه اش گردد، يعنى حكم خود را با قاطعيت تمام، بدون طرفدارى از يكى و كم لطفى به ديگرى صادر كند و از هيچ چيز و هيچكس، هيچگونه ملاحظه و رعايتى نكند.

آنگاه على عليه السلام به مالك و تمامى زمامداران هشدار مى دهد كه افرادى با چنين مشخصات بسيار كميابند و داشتن قاضى شايسته و صالح براى يك زمامدار توفيق بزرگى است كه بايد ارزش آن را بداند:

ثم اختر للحكم بين الناس افضل رعيتك فى نفسك ممن لا تضيق به الامور و لا تمحكه الخصوم و لا يتمادى فى الزله و لا يحصر من الفى ء الى الحق اذا عرفه و لا تشرف نفسه على طمع و لا يكتفى بادنى فهم دون اقصاه و اوقفهم فى الشبهات و آخذهم بالحجج و اقلهم تبرما بمراجعه الخصم و اصبرهم على تكشف الامور و اصرمهم عند اتضاح الحكم، ممن لا يزدهيه اطراء و لا يستميله اغراء و اولئك قليل.

براى داورى بين مردمان، برترين فرد خود را برگزين ! كسى كه داراى سعه ى صدر باشد و مخاصمه ى طرفين دعوى او را به خشم و كج خلقى واندارد و در اشتباهاتش پافشارى نكند و چون متوجه ى اشتباه خود شود، بازگشت به حق و اعتراف به آن برايش سخت نباشد و طمع را به دل خود راه ندهد و در فهم مطالب به اندك تحقيق اكتفا نكند، كسى كه در شبهات از همه محتاطتر و دريافتن و تمسك به دليل از همه مصرتر باشد و از كثرت مراجعه كمتر خسته شود و در كشف امور از همه
شكيباتر باشد و به هنگام روشن شدن حق با قاطعيت حكم دهد، ستايش فراوان او را فريب ندهد و تمجيدهاى بسيار او را متمايل به جانب مدح كننده نسازد. اينگونه افراد بسيار اندكند.