روح و ریحان جلد 2

نبوده بلكه نمى توانستند ممانعت نمايند از آن كه رؤساء از علماء عامه و سنّت از تلاميذحضور حق منظور آن جناب عليه السلام بودند و براى رواج و رونقى كه در علم و تعليم بوده رواةو مقرّرين و ناقلين احكام و احاديث بسيار شده بودند تا آن كه ششصد نفر از مشايخ درمسجد كوفه نشستند و در هر روز از لسان معجز بيان آن بزرگوار نقل احاديث مى نمودند .

پس تفريق اين حوزه از علم با اختلاط مخالف و مؤالف عامه و خاصه داخل و خارجامرى صعب بود ، خصوص وقتى كه بقضاء اللّه دولت بنى اميه منقرض گرديد و ابتداء دولتبنى عباس شد و هنوز قوامى نداشت و مردم هم در كمال تزلزل .

پس اين احاديث كثيره و اخبار وفيره به توسط راويان بسيار از اخيار و غيرهم در كتبشيعه و سنى نشر يافت .

بناءً على هذا ، چند چيز باعث نشر مذهب حق شد يكى كثرت و طول عمر آن جنابو يكى تزلزل دولت امويه و مردن هر يك از ايشان به فاصله اندك و يكى انقراض دولتشانبالكليه و يكى كثرت و هجوم علماء و اعيان از شيعيان و سنيان و تأسيس اصول اربعهو تصنيف و تدوين كتب عديده كه احصاء آنها غير ممكن .

و خواهى دانست ابن عقده كتابى نوشته است« اسماء الرجال »يعنى : چهار هزار نفر ازرواة احاديث حضرت صادق عليه السلام را در آن كتاب جمع نموده.پس علوم آل محمد صلي الله عليه و آله در زمان امامين همامين باقرين جعفرين صادقين عليهما السلام بهتوسط جماعتى از اهل علم كه به فاصله و بدون فاصله شنيده بودند منتشر يافت و مردمآگاه و بينا شدند و حقّيّت اين مذهب بتفصيل واضح و لايح گرديد .

و بدين گونه در زمانهاى ائمه طاهرين بر حسب اسباب ظاهره فراهم نيامد .

بلى اختلافات در احاديث مرويه از آن بزرگوار بسيار است لفظاً و معناً ، و اين فقرهچون محل ابتلاء اغلب مردمان شده است آن چه به فهم قاصر مى رسد در شرح احاديث