روح و ریحان جلد 2

و مرحوم آقاخوند در شرح« اصول كافى »فرمود : خداوند منزّه است از جوارحو اعضاء و تشبيه ، پس مراد از « يدان » واسطه جودخداوندى و فيض اوست و آنواسطه ملكى از ملائكه مقرّبين است .

و معنى «يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ »، و حديث« قلب المؤمن بين اصبَعَيْنمن اصابِعِالرحمن »انفاق و تصريف و تقليب است ، و مراد از رؤوس عباد ، نفوس ناطقه و عقولهيولانيّه است ؛ از آنكه عقل آدمى اشرف و ارفع قواى و اجزاى ظاهره و باطنه است .

به بيان ديگر عرض مى كنم از لسان مرحوم مذكور : از زمان آدم ابوالبشر عليه السلام نفوسانسانيّه متدرّجاً در تلطّف و تصفّى بودند و روى به ترقّى داشتند ، و از اين جهت پيغمبرى كهبه زمان حضرت ختمى مرتبت نزديكتر بود معجزاتى كه مى آورد به معقولات اقرب بود ،اما سابقين معجزات محسوسه مى آوردند و از اين جهت حضرت رسول صلي الله عليه و آله قرآن و كتابآورد ، و آن امرى است عقلى كه مخصوص به صاحبان عقول قويّه است .

پس نفوس در تزكّى و عقول در ترقّى بود تا زمان حضرت خاتم صلي الله عليه و آله كه به ايشان نبوّتختم شد و «اْلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ »شاهدى است متين .در حديث است : « در آخر الزّمان استعدادات به نحوى ترقى مى كند كه به مؤدّبو مكمّل خارجى احتياج ندارد ».