احكام زكات - توضیح المسائل نسخه متنی

احكام زكات

زكات از واجبات بزرگ الهى است كه در قرآن و روايات در كنار نماز و اعتقاد به آخرت قرار گرفته است و هدف از آن تأمين اجتماعى، تعديل ثروت، تأمين زندگى فقرا، ايجاد تسهيلات و منافع عمومى و دينى و جذب غير مسلمانان به اسلام است و يقيناً اگر ثروتمندان زكات اموال خويش را بپردازند، فقر از جامعه اسلامى رخت برمىبندد. امام صادق(عليه السلام) مىفرمايد: «همانا خداوند عزوجلّ در اموال ثروتمندان براى فقرا به اندازه كفايت آنان واجب فرموده است، و اگر مىدانست آن مقدار كفايت نمىكند هر آينه بر آن مىافزود، آنچه بر سر فقرا آمده است به سبب كاستى الهى نيست، بلكه به علّت منع حقوق آنان از سوى كسانى است كه حقوق فقرا را ادا نمىكنند. و به درستى اگر مردم حقوق مستمندان را ادا مىكردند آنان در رفاه زندگى مىكردند.»(1) و با برچيده شدن فقر از جامعه امنيت اجتماعى نيز حاكم مىگردد; على(عليه السلام) مىفرمايد: «اموال خويش را با زكات پاسدارى كنيد.»(2) و پرداختن زكات موجب رهايى از عذاب الهى(3) و حافظ جان و مال است، و خداوند عزّوجل مىفرمايد: «هر آنچه را در راه خداوند انفاق مىكنيد خداوند به شما باز مىگرداند و او بهترين روزى دهندگان است.»(4) و نماز با پرداختن زكات است كه به ثمر مىنشيند چنانكه در روايت آمده است: «آن كسى كه نماز بهپاىدارد و زكات نپردازد گويا نماز نخوانده است.»(5)
[1 ـ وسائل الشيعة، باب اوّل از ابواب «ما تجب فيه الزكاة»، حديث 2.

2 ـ نهج البلاغه، صبحى صالح، حكمت 146.

3 ـ «آنان را كه طلا و نقره گنجينه مىكنند و آن را در راه خداوند انفاق نمىكنند، به عذاب دردناك بشارتده.»، توبه(9):34.

4 ـ سبأ(34):39.

5 ـ وسائل الشيعة، باب 3 از ابواب «ما تجب فيه الزكاة»، حديث2.]

(مسأله 1970) بنابر مشهور، زكات در نُه چيز واجب است:
اوّل: گندم، دوم: جو، سوم: خرما، چهارم: كشمش، پـنجـم: طـلا، شـشم: نقره، هفتم: شتر، هشتم: گاو، نهم: گوسفند و اگر كسى مالك يكى از اين نُه چيز باشد، با شرايطى كه بعد گفته مىشود، بايد مقدارى را كه معيّن شده به يكى از مصرفهايى كه دستور دادهاند برساند.

(مسأله 1971) بنابر احتياط واجب، زكات «سُلْتْ» كه دانهاى است به نرمى گندم و خاصيّت جو دارد و «عَلَسْ» كه نوعى از گندم است و خوراك مردمان «صَنعا» مىباشد، بايد داده شود.

شرايط واجب شدن زكات

(مسأله 1972) زكات در صورتى واجب مىشود كه مال به مقدارِ نصاب ـ كه بعد گفتهمىشود ـ برسد و مالك آن، بالغ و عاقل و آزاد باشد و بتواند در آن مال تصرّف كند.

(مسأله 1973) در واجب شدن زكات در گاو، گوسفند، شتر و طلا سال معتبر است; بدين ترتيب كه اگر انسان يازده ماه مالك گاو، گوسفند، شتر، طلا و نقره باشد، در اوّل ماه دوازدهم وجوب زكات بر او مستقر مىشود و نمىتواند در آن به گونهاى تصرّف كند كه مال را از بين ببرد; و اگر تصرّف كند ضامن است، ولى تا آخر ماه دوازدهم مىتواند پرداخت زكات را به تأخير بيندازد.

(مسأله 1974) اگر مالك گاو، گوسفند، شتر، طلا و نقره در بين سال بالغ شود، اوّل سال او براى تعلّق زكات، از تاريخ بلوغ او حساب مىشود.

(مسأله 1975) زكات گندم و جو وقتى واجب مىشود كه به آنها گندم و جو گفته شود; و زكات كشمش وقتى واجب مىشود كه به آن انگور گفته شود; و هنگامى كه خرما قدرى خشك شد كه به آن «تَمْرْ» بگويند زكات آن واجب مىشود، ولى وقت دادن زكات در گندم و جو، هنگام خرمن شدن و جدا كردن كاه از آنها، و در خرما و كشمش، هنگامى است كه وقت چيدن آنها رسيده باشد.

(مسأله 1976) اگر هنگام واجب شدن زكات گندم، جو، كشمش و خرما كه در مسأله پيش گفته شد، صاحب آنها بالغ باشد، بايد زكات آنها را بدهد.

(مسأله 1977) اگر صاحب گاو، گوسفند، شتر، طلا و نقره در تمام سال ديوانه باشد، زكات بر او واجب نيست; ولى اگر در مقدارى از سال ديوانه باشد و در آخر سال عاقل گردد، چنانچه ديوانگى او به قدرى كم باشد كه مردم بگويند در تمام سال عاقل بوده، بنابر احتياط زكات بر او واجب است.

(مسأله 1978) اگر صاحب گاو، گوسفند، شتر، طلا و نقره در مقدارى از سال مست يا بىهوش شود و يا هنگام واجب شدن زكات گندم، جو، خرما و كشمش مست يا بىهوش باشد، زكات از او ساقط نمىشود.

(مسأله 1979) مالى كه از انسان غصب كردهاند و نمىتواند در آن تصرّف كند، زكات ندارد; و نيز اگر زراعتى را از انسان غصب كنند و هنگامى كه زكات آن واجب مىشود در دست غصب كننده باشد، هنگامى كه به صاحب آن برمىگردد، زكات ندارد.

(مسأله 1980) اگر طلا و نقره يا چيز ديگرى را كه زكات آن واجب است قرض كند و يك سال نزد او بماند، بايد زكات آن را بدهد; و بر كسى كه قرض داده چيزى واجب نيست. شرايط واجب شدن زكات در طلا و نقره، بعد از ذكر نصاب آنها خواهد آمد.