لطفا منتظر باشید ...
3 - شك بعد از وقت
(مسأله 1202) اگر بعد از گذشتن وقت نماز شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نماز نخوانده، خواندن آن لازم نيست; ولى اگر پيش از گذشتن وقت شك كند كه نماز خوانده يا نه يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند; بلكه اگر گمان كند كه خوانده، بايد آن را بجا آورد.(مسأله 1203) اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه نماز را درست خوانده يا نه، نبايد به شك خود اعتنا كند.
(مسأله 1204) اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ولى، نداند به نيّت ظهر خوانده يا به نيّت عصر، بايد چهار ركعت نماز قضا به نيّت نمازى كه بر او واجب است بخواند.
(مسأله 1205) اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا بداند يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى، بايد قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند.
4 - كَثيرُالشَّك (كسى كه زياد شك مىكند)
(مسأله 1206) اگر كسى در يك نماز سه مرتبه شك كند يا در سه نماز پشت سر هم ـمثلاً در نماز صبح و ظهر و عصر ـ شك كند، «كثيرالشك» است. و چنانچه زياد شك كردن او از روى غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد، نبايد به شك خود اعتنا كند.(مسأله 1207) اگر كثيرالشّك در بجا آوردن چيزى شك كند، چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نكند، بايد بنا بگذارد كه آن را بجا آورده; مثلاً اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه، بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است. و اگر بجا آوردن آن نماز را باطل كند، بايد بنا بگذارد كه آن را انجام نداده; مثلاً اگر شك كند كه يك ركوع كرده يا بيشتر، چون زياد شدن ركوع نماز را باطل مىكند، بايد بنا بگذارد كه بيشتر از يك ركوع انجام نداده است.
(مسأله 1208) كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مىكند، چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شك كند، بايد به دستور آن عمل نمايد، مثلاً كسى كه زياد شك مىكند كه سجده كرده يا نه، اگر در بجا آوردن ركوع شك كند، بايد به دستور آن رفتار نمايد، يعنى اگر ايستاده، ركوع را بجا آورد و اگر به سجده رفته، به شك خود اعتنا نكند.
(مسأله 1209) كسى كه در نماز مخصوصى ـ مثلاً در نماز ظهر ـ زياد شك مىكند، اگر در نماز ديگرى ـ مثلاً در نماز عصر ـ شك كند، بايد به دستور شك رفتار نمايد.
(مسأله 1210) كسى كه وقتى در جاى مخصوصى نماز مىخواند زياد شك مىكند، اگر در غير آنجا نماز بخواند و شكى براى او پيش آيد، بايد به دستور شك رفتار نمايد.
(مسأله 1211) اگر انسان شك كند كه كثيرالشّك شده يا نه، بايد به دستور شك عمل نمايد; و كثيرالشّك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته، نبايد به شك خود اعتنا كند.
(مسأله 1212) اگر كسى كه زياد شك مىكند، شك كند كه ركنى را بجا آورده يا نه و اعتنا نكند ولى بعد به خاطر آورد كه آن را بجا نياورده، چنانچه مشغول ركن بعد نشده باشد، بايد آن را بجا آورد; و اگر مشغول ركن بعد شده باشد، نماز او باطل است; مثلاً اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند، چنانچه پيش از سجده به خاطر آورد كه ركوع نكرده، بايد ركوع كند و اگر در سجده به خاطر آورد، نماز او باطل است.
(مسأله 1213) اگر كسى كه زياد شك مىكند، شك كند چيزى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه و اعتنا نكند و بعد به خاطر آورد كه آن را بجا نياورده، چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذشته باشد، بايد آن را بجا آورد; و اگر از محل آن گذشته باشد، نماز او صحيح است; مثلاً اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند، چنانچه در قنوت به خاطر آورد كه حمد نخوانده، بايد بخواند و اگر در ركوع به خاطر آورد، نماز او صحيحاست.
5 - شك امام و مأموم
(مسأله 1214) اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شك كند، مثلاً شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت، چنانچه مأموم يقين يا گمان داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است، امام بايد نماز را تمام كند وخواندن نماز احتياط لازم نيست. و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است و مأموم در شماره ركعتهاى نماز شك كند، نبايد به شك خود اعتنا نمايد.
6 - شك در نماز مستحبّى
(مسأله 1215) اگر در شماره ركعتهاى نماز مستحبّى شك كند، چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل كند، بايد بنا را بر كمتر بگذارد; مثلاً اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است. و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نكند، مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت، به هر طرف شك عمل كند نماز او صحيح است.(مسأله 1216) كم شدن ركن بنابر احتياط واجب نماز مستحب را باطل مىكند، ولى زياد شدن ركن آن را باطل نمىكند. پس اگر يكى از اعمال نماز مستحب را فراموش كند و هنگامى به خاطر آورد كه مشغول ركن بعد از آن شده، بايد آن عمل را انجام دهد و دوباره آن ركن را بجا آورد، مثلاً اگر در بين ركوع به خاطر آورد كه سوره را نخوانده، بايد برگردد و سوره را بخواند و دوباره به ركوع رود.
(مسأله 1217) اگر در يكى از اعمال نافله شك كند، خواه ركن باشد يا غير ركن، چنانچه محل آن نگذشته باشد، بايد آن را بجا آورد و اگر محل آن گذشته باشد، نبايد به شك خود اعتنا كند.
(مسأله 1218) اگر در نماز مستحبّى دو ركعتى گمان او به سه ركعت يا بيشتر يا به دو ركعت يا كمتر برود، بايد به همان گمان عمل كند، مگر آن كه موجب بطلان باشد، كه در اين صورت گمان حكم شك را دارد، مثلاً اگر گمان او به يك ركعت برود، احتياطاً بايد يك ركعت ديگر بخواند.
(مسأله 1219) اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن در نماز واجب سجده سهو واجب مىشود يا يك سجده يا تشهّد را فراموش نمايد، لازم نيست بعد از نماز سجده سهو يا قضاى سجده و تشهّد را بجا آورد.
(مسأله 1220) اگر شك كند كه نماز مستحبّى را خوانده يا نه، چنانچه آن نماز مانند نماز جعفر طيّار وقت معيّنى نداشته باشد، و يا مانند نافله يوميّه وقت معيّنى داشته باشد
ولى پيش از گذشتن وقت شك كند كه آن را بجا آورده يا نه، بايد بنا بگذارد كه نخوانده است; ولى در صورت دوم اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه خوانده است يا نه، نبايد به شك خود اعتنا كند.
سوم: شكهاى صحيح
(مسأله 1221) در نُه صورت اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شك كند، بايد فوراً فكر نمايد; پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد، همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند; وگرنه به دستورهايى كه گفته مىشود عمل نمايد. و آن نُه صورت از اين قرارند:اوّل: آن كه بعد از سر برداشتن از سجده دوم، شك كند دو ركعت خوانده يا سه ركعت، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به دستورى كه بعداً گفته مىشود بجا آورد. و اگر بعد از تمام شدن ذكر و قبل از سر برداشتن از سجده شك كند، به احتياط واجب بايد به دستور قبل عمل كند و نماز را اعاده نمايد.
دوم: آن كه بعد از سر برداشتن از سجده دوم، بين ركعت دوم و چهارم شك كند، كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز بلافاصله دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند. و اگر بعد از تمام شدن ذكر و قبل از سر برداشتن از سجده شك كند، به احتياط واجب بايد به دستور قبل عمل نمايد و نماز را اعاده كند.
سوم: آن كه بعد از سر برداشتن از سجده دوم، بين ركعت دوم و سوم و چهارم شك كند كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و بعد از نماز بلافاصله دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد. ولى اگر بعد از سجده اوّل يا پيش از تمام شدن ذكر سجده دوم يكى از اين سه شك براى او پيش آيد، مىتواند نماز را رها كند و دوباره بخواند. و اگر بعد از تمام شدن ذكر سجده دوم و قبل از سر برداشتن از سجده شك كند، به احتياط واجب بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و پس از بجا آوردن نماز احتياط نماز را اعاده كند.
چهارم: آن كه بعد از سر برداشتن از سجده دوم، بين ركعت چهارم و پنجم شك كند
كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد. ولى اگر بعد از سجده اوّل يا پيش از تمام شدن ذكر سجده دوم اين شك براى او پيش آيد، بنابر احتياط استحبابى به دستورى كه گفته شد عمل كند، اگرچه نماز او باطل است و بايد دوباره بخواند. و اگر بعد از تمام شدن ذكر و قبل از سر برداشتن از سجده شك كند، به احتياط واجب پس از نماز دو سجده سهو بجا آورد و نماز را اعاده كند.
پنجم: شك بين سه و چهار كه در هر جاى نماز باشد، بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
ششم: شك بين چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
هفتم: شك بين سه و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
هشتم: شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند و بعد از سلام نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
نهم: شك بين پنج و شش در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو سجده سهو بجا آورد.
(مسأله 1222) اگر يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد، نبايد نماز را رها كند، و چنانچه نماز را رها كند معصيت كرده است. پس اگر پيش از انجام عملى مثل رو گرداندن از قبله كه نماز را باطل مىكند نماز را از سر گيرد، نماز دوم او نيز باطل است; و اگر بعد از انجام عملى كه نماز را باطل مىكند مشغول نماز شود، نماز دوم او صحيح است.
(مسأله 1223) اگر يكى از شكهايى كه نماز احتياط براى آنها واجب است در نماز پيش آيد، چنانچه انسان نماز را تمام كند و بدون خواندن نماز احتياط نماز را از سر بگيرد معصيت كرده است. پس اگر پيش از انجام عملى كه نماز را باطل مىكند نماز را از سر بگيرد، نماز دوم او نيز باطل است و اگر بعد از انجام عملى كه نماز را باطل مىكند مشغول نماز شود، نماز دوم او صحيح است.
(مسأله 1224) اگر يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد، چنانچه گفته شد بايد فوراً فكر كند، ولى اگر نتواند در مورد هيچ يك از دو طرف شك تصميم بگيرد،
مىتواند فكر كردن را تا كمى بعد نيز ادامه دهد، مثلاً اگر در سجده شك كند، مىتواند تا بعد از سجده فكر كردن را ادامه دهد.
(مسأله 1225) اگر گمان او ابتدا به يك طرف بيشتر باشد و بعد دو طرف در نظر او مساوى شوند، بايد به دستور شك عمل نمايد و اگر اوّل دو طرف در نظر او مساوى باشند و به طرفى كه وظيفه اوست بنا بگذارد و بعد گمان او به طرف ديگر تمايل پيدا كند، بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند.
(مسأله 1226) كسى كه نمىداند گمان او به يك طرف بيشتر است يا هر دو طرف در نظر او مساوى است، بايد احتياط كند و در هر مورد، احتياط به نحو مخصوصى است كه در كتابهاى مفصّل بيان شده است.
(مسأله 1227) اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حالت ترديدى داشته كه مثلاً دو ركعت خوانده يا سه ركعت و بنا را بر سه گذاشته ولى نداند كه گمان او به خواندن سه ركعت بوده يا هر دو طرف در نظر او مساوى بودهاند، به احتياط واجب بايد نماز احتياط را بخواند.
(مسأله 1228)اگر هنگامى كه تشهّد مىخواند يا بعد از ايستادن، شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه و در همان هنگام يكى از شكهايى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتند صحيح مىباشند، براى او پيش آيد، مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، به احتياط مستحب بايد به دستور آن شك عمل كند و نمازش را نيز دوباره بخواند.
(مسأله 1229) اگر پيش از آن كه مشغول تشهّد شود يا در ركعتهايى كه تشهّد ندارند، پيش از ايستادن شك كند كه دو سجده بجا آورده يا نه و در همان هنگام يكى از شكهايى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتند صحيح مىباشد، براى او پيش آيد، نمازش باطل است.
(مسأله 1230) اگر هنگامى كه ايستاده، بين سه و چهار يا بين سه و چهار و پنج شك كند و به خاطر آورد كه دو سجده يا يك سجده از ركعت پيش را بجا نياورده، نماز او باطل است.
(مسأله 1231) اگر شك او از بين برود و شك ديگرى برايش پيش آيد، مثلاً اوّل شك
كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت و بعد شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت، بايد به دستور شك دوم عمل نمايد.
(مسأله 1232) اگر بعد از نماز شك كند كه در نماز مثلاً بين دو و چهار شك كرده يا بين سه و چهار، احتياط واجب آن است كه به دستور هر دو عمل كند و نماز را نيز دوباره بخواند.
(مسأله 1233) اگر بعد از نماز بفهمد كه در نماز شكى براى او پيش آمده ولى نداند از شكهاى باطل بوده يا از شكهاى صحيح، و اگر از شكهاى صحيح بوده كدام قسم آن بوده است، بنابر احتياط واجب بايد به دستور شكهايى كه صحيح بوده و احتمال مىداده عمل كند و نماز را نيز دوباره بخواند.
(مسأله 1234) اگر كسى كه نشسته نماز مىخواند، شك كند كه بايد براى آن يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بخواند، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد; بلكه اگر شك كند كه بايد براى آن دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد.
(مسأله 1235) اگر كسى كه ايستاده نماز مىخواند هنگام خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود، بايد مثل كسى كه نماز را نشسته مىخواند و حكم آن در مسأله پيش گفته شد، نماز احتياط را بجا آورد.
(مسأله 1236) اگر كسى كه نشسته نماز مىخواند هنگام خواندن نماز احتياط بتواند بايستد، بايد به وظيفه كسى كه نماز را ايستاده مىخواند عمل كند.
