لطفا منتظر باشید ...
فصل يازدهم
تکثر گرايي ديني
تبيين موضوع بحث
تکثر گرايي ديني (پلوراليسم ديني)401 نظريه‌اي است که برخي از متفکران ديني- اعم از مسيحي و مسلمان-مطرح کرده‌اند، و در مقابل نظريه انحصارگرايي ديني قرار دارد. انحصارگرايي ديني402 بر آن است که از
ميان اديان مختلف که در هر زماني وجود داشته و نيز از ميان اديان موجود در زمان ما تنها يک دين حق است
و هيچ يک از اديان ديگر مصداق کامل حق نمي‌باشد، هر چند در هر يک از آنها عقايد، احکام و مناسکي يافت
مي‌شو که با دين حق هماهنگ است، ولي در مجموع نمي‌توان آنها را مصداق کامل حق دانست. انحصارگرايان
مسيحي مصداق کامل دين حق را دين مسيحي و انحصارگرايان مسلمان، مصداق کامل دين حق را دين اسلام
مي‌دانند. پيروان اديان ديگر نيز چنين ادعايي دارند؛ ولي تکثرگرايان بر آن‌اند که هيچ يک از اديان
چه در زمان ما و چه در زمان‌هاي گذشته مصداق کامل دين حق نمي‌باشند، و همه اديان به طور نسبي از حق
برخوردارند. جان هيک از طرفداران به
نام تکثر گرايي ديني است چنان که گفته است:
«اين اصطلاح (پلوراليسم ديني) به معناي اين نظريه است که اديان بزرگ جهان تشکيل دهنده برداشت‌هاي
متفاوت از يک حقيقت غايي و مرموز الوهي‌اند.»
در جاي ديگر گفته است:
«اديان مختلف، جريان‌هاي متفاوت تجربه ديني هستند که هر يک در مقطع متفاوتي در تاريخ بشر آغاز
گرديده و خودآگاهي عقلي خود را درون يک فضاي فرهنگي بازيافته است.»
و در جاي ديگر گفته است:
«پلوراليسم، عبارت است از اين که تنها يک راه و شيوه نجات و رستگاري وجود ندارد؛ بلکه راه‌هاي متعدد
و متکثري در اين زمينه وجود دارد.
در بحث پلوراليسم ديني سه مسئله مطرح است و به عبارت ديگر، تکثرگرايي ديني از سه جهت مطرح مي‌شود:
1 . جهت نخست، مسئله حق و باطل در مورد اديان مختلف است، چنان که اشاره شد.2 . جهت دوم، مسئله نجات و رستگاري اخروي پيروان اديان است؛ يعني بحث در اين است که پيروان کداميک از
اديان به نجات و رستگاري دست مي‌يابند، تکثر گرايان بر اين عقيده‌اند که پيروان همه اديان
مي‌توانند به نجات و رستگاري برسند، به شرط اين که از دين مورد قبول خود صادقانه پيروي کنند؛ ولي
انحصارگرايان معتقدند که رستگاري حقيقي تنها با پيروي از دين به دست مي‌آيد. در عبارت‌هايي که از
جان هيک نقل کرديم بيش‌تر بر اين جنبه از تکثر گرايي تاکيده شده است.3 . سومين جهت بحث در پلوراليسم ديني، زندگي مسالمت آميز پيروان اديان
مختلف در يک جامعه يا در جوامع مختلف است. تکثر گرايان معتقدند اين امر تنها از طريق تکثرگرايي ديني
در مسئله پييشين به دست مي‌آيد، اما انحصارگرايان- به ويژه از نگاه اسلام- ادعاي ياد شده را قبول
ندارند و بر اين عقيده‌اند که زندگي مسالمت آميز با انحصارگرايي ديني امکان‌پذير است.گاهي به جاي اصطلاح کثرت گرايي، اصطلاح وحدت‌گرايي به کار مي‌رود و هر دو اصطلاح ناظر به يک نظريه
است. کثرت گرايي ديني مي‌گويد حقيقت الوهي در اديان مختلف به صورت‌هاي گوناگون تبلور يافته است، پس
همگي به گونه‌اي از آن بهره‌مندند و هيچ يک را نمي‌توان نماينده تمام عيار حقيت الوهي دانست؛ اما
وحدت‌گرايي ديني مي‌گويد اديان مختلف از نظر گوهر به يک حقيقت باز مي‌گردند. بنابراين کثرت‌هاي
اديان جنبه ظاهري دارد و از نظر حقيقت و باطن به يک چيز باز مي‌گردند بنابراين، اصطلاح «وحدت اديان»
