4 ـ 4 ـ تقسيم به اعتبار جهت - آشنایی با منطق و فلسفه نسخه متنی

4 ـ 4 ـ تقسيم به اعتبار جهت

هر قضيّه حمليّه در واقع داراى جهتى ويژه است كه بر سه گونه است و در منطق و فلسفه بدان هـا مـواد سـه
گـانـه عـقـلى مـى گويند. اين مواد عبارتند از امكان ، وجوب و امتناع . مادّه گاهى در قضيّه ذكر مى
شود و گاه ذكر نمى شود. حالت نخست را (موجّهه ) يا (منوّعه ) مى نامند، و حالت دوم را (مطلقه ) يا (غير
موجّهه ).

قـضاياى موجّهه نيز به ضروريّه ، دائمه و ممكنه تقسيم مى شوند. مبناى اين تقسيم آن است كه گـاهـى
نـسـبـت و وجـود رابطه ميان موضوع و محمول در قضاياى موجّهه به گونه حتمى است و مـحـال اسـت غـيـر از
آن بـشـود و گـاهـى بـه گـونـه اى اسـت كـه وجـود رابـطـه مـحـال اسـت و گـاه ، بـودن و نـبـودنش
ممكن است . اوّلى را ضرورى ، دومى را امتناعى و سومى را امكانى يا ممكن مى گويند.

پـس ، قـضـايـاى مـوجـّهـه يـا ضـرورى انـد يـا امـتـنـاعـى و يـا امـكـانـى ؛ مـانـنـد مثال هاى
زير:

هر انسانى عالم است (بالامكان )؛

هر مثلّثى سه ضلع دارد (بالوجوب )؛

عدد سه زوج است (بالامتناع ).

چـنـان كـه گـذشـت ، هـر گـاه جـهـات سه گانه در قضيّه ذكر نشوند، آن قضيّه را غير موجهه يا مطلقه
گويند؛ مانند مثال هاى زير:

هر انسانى عالم است ؛

دو قطر هر مربعى با يكديگر برابرند؛

عدد سه زوج است .

خلاصه درس

مـنـطـق صـورى داراى دو بـخـش اساسى است كه عبارتند از: تصوّرات و تصديقات . تصديقات هـمـان
قـضـايـايند. قضايا مقدّمه قياس ، و قياس محور اساسى منطق صورى است . قضيّه ، مركّب تـام خـبـرى اسـت
كـه ذاتـاً صـدق و كذب پذير است . قضيّه در تقسيم نخست به حمليّه و شرطيّه تـقـسيم مى شود و هر يك از
قضاياى حمليّه و شرطيّه بر چند گونه اند، قضيّه حمليّه به اعتبار مـوضـوع ، بـه شـخـصيّه ، طبيعيّه
، مهمله و محصوره و به اعتبار رابطه ، به موجبه و سالبه و بـه اعـتـبار جهت به مطلقه و موجّهه تقسيم
مى شود. در قضاياى موجهه ، جهت يا وجوبى است يا امـكـانى و يا امتناعى . موضوع در قضاياى حمليّه يا
خارجى است يا ذهنى و يا حقيقى . از اين رو، قضايا يا خارجيّه اند يا ذهنيّه و يا حقيقيّه .

قـضـيـّه حـمـليـّه مـوجـبـه بـه اعـتـبـار مـحـمـول ، يـا مـحـصـّله اسـت و يـا مـعـدوله . (
مـعـدولة المحمول ).

قـضـيـه مـعـدولة المـحـمـول اگـر سـالبـه هـم بـاشـد آن را قـضـيـه سـالبـة المحمول گويند مانند
على نادان نيست .

پرسش

1 ـ قضيّه را تعريف كنيد.

2 ـ تفاوت ميان تصديق و حكم ( اذعان ) چيست ؟

3 ـ قضيّه حمليّه و شرطيّه را تعريف كنيد و اقسام هر يك را بنويسيد.

4 ـ قضيّه حمليّه به اعتبار كيّفيّت موضوع بر چند قسم است ؟ توضيح دهيد.

5 ـ قضيّه حمليّه به اعتبار محمول بر چند قسم است ؟ توضيح دهيد.

6 ـ قضاياى محصوره بر چند گونه اند؟ توضيح دهيد.

درس چهارم:
قضاياى شرطيه

تعريف

قضيّه شرطيه از دو يا چند قضيّه تركيب يافته است . هر گاه در قضاياى مركّب ، مفاد يك قضيّه ، مـشـروط و
مـعـلّق بـه مفاد قضيّه اى ديگر باشد، آن را (قضيّه شرطيه ) يا (قضيّه وضعيه ) مى گـويـنـد كـه ايـن
تـعـليـق و اشـتـراط يـا تـلازم اسـت و يـا تـعـانـد؛ مـانـنـد مثال هاى زير:

اگر اين شكل مثلث باشد، سه زاويه دارد.( تلازم )

عدد صحيح يا زوج است ، يا فرد.( تعاند)

در قـضـيـّه شـرطـيـه ، اجـزا و مـؤ لّفـه هـا، كـه خـود قـضـيـّه انـد، استقلال مفهومى خود را از
دست داده و معلّق و مشروط به يكديگر شده اند.