لطفا منتظر باشید ...
3 ـ ابن سينا
ابو على حسين بن عبداللّه بن سينا، نادره دهر و اعجوبه روزگار و رئيس مشّائيان اسـت ومـظـهر تام و نماينده كامل اين مشرب . وى افزون بر اين ، از طبيبان بزرگ جهان نيز به شـمـار مـى رود و
كـتـاب هـاى فلسفى و طبى اش ، جزو متون درسى حوزه هاى علمى و دانشگاهى ، محور بحث و گفت گو بوده و هست .ابن سينا در فلسفه آثار بسيارى دارد كه همه آن ها را بر مبناى مشرب مشّائى نگاشته است ؛ از آن هـاسـت
الشـفاء، الاشارات والتنبيهات ، مبداء و معاد، مباحثات ، و دانش نامه علايى . البته اين بـدان
مـعـنا نيست كه او از ذوق اشراقى و عرفانى بى نصيب بوده است . وى در اواخر الاشارات والتنبيهات
درباره سير و سلوك عرفانى سخن گفته است .
4 ـ ابـن رشد
ابوالوليد محمّد بن احمد بن محمّد، ملقّب به ابن رشد، از فيلسوفان مشهور به مـشربمشّائى است . شهرت وى بيشتر در شرح و بسط آثار و عقايد و نظريه هاى ارسطوست ؛ چـنان كه در اروپا (ى قرون
وسطا) او را (شارح ) مى خوانده اند. دانته در كتاب كمدى الهى وى را (شارح كبير) لقب داده است .(88)به دلايلى چند، ابن رشد در اروپاى سده هاى ميانه ، شناخته تر از شرق بود و آثار او بيشتر مـورد تـحسين
قرار مى گرفت . نخست به دليل اين كه آثار بيشمار وى به لاتين ترجمه شد و رواج عـام يـافت و از صدمات
روزگار در امان ماند، در حالى كه متون اصلى او به عربى ، به عـلّت مـخالفت شديد با فلسفه و فيلسوفان
يا سوزانده شد يا جزو كتب ممنوعه اعلام گرديد. دليل دوم آن كه اروپاى دوران رنسانس ، آماده پذيرش روش
علمى ابن رشد بود.(89)
روش فلسفى اشراقى
واژه (اشـراق ) بـه مـعناى تابش نور است . بنيانگذار روش اشراق در جهان اسلام ، شيخ شهاب الديـنيـحـيـى بـن مـيـرك سـهـروردى زنجانى مشهور به (شيخ اشراق ) است . وى در قرن ششم هجرى مى زيسته و يكى
از اعجوبه هاى روزگار بوده و مكتب اشراق را بنيان نهاده و در بسيارى از مسائل راه و روش خود را از
مكتب مشّاء جدا كرده است . شيخ اشراق افزون بر ابداع و تاءسيس و احـيـاى فـلسـفـه اشـراق ، نماينده
شايسته اين روش فكرى نيز به شمار مى رود. وى نخستين كـسـى اسـت كـه راه اشـراق را بـه فـلسـفـه گشود و
كتاب هايى بسيار بر مشرب فلسفى خود نـگـاشـت . مـهـمترين و مشهورترين كتاب او حكمة الاشراق است . اين
كتاب كاملاً بر روش فلسفه اشراق تدوين شده است .روش فـلسـفـى اشراق نسبت به مشّاء پيروانى كمتر دارد. يكى از مشهورترين آنان ، قطب الدين مـحـمـود
بن مسعود بن مصلح شيرازى ملقّب به (قطب الدين شيرازى ) است . وى قانون بوعلى و حـكـمـة الاشـراق را
شـرح كـرده كـتـاب درّة التـاج را در فـلسـفه نوشته است كه كتابى بسيار ارزشمند است . بيشتر شهرت وى
در فلسفه از گذر شرح حكمة الاشراق پديد آمده است .كـلمـه اشـراق بـراى روش فـلسفى اشراقى نامى شايسته است و روش فكرى اين مشرب را به خـوبـى مـى
نـمـايـانـد. ايـن روش بـراى كـشـف حـقـايـق و تـحـقـيـق در مـسائل فلسفى و حكمت الهى ، تنها
استدلال و برهان عقلى را كافى نمى داند، بلكه بر آن است كـه بـراى رسـيـدن بـه حـقـيـقـت افـزون بـر
اسـتـفـاده از نـيـروى عـقـلى و اسـتـدلال ، تـزكـيه نفس و مجاهدت باطنى نيز لازم است . بنابراين ،
مكتب اشراق در روش تحقيق خود از دو وسيله بهره مى جويد:1 ـ استدلال و برهان عقلى و استفاده از منبع عقل ؛2 ـ مجاهدت و تصفيه نفس و استفاده از منبع الهام و اشراق .شيخ اشراق در مقدّمه حكمة الاشراق برخى حكيمان يونان باستان ـ مانند فيثاغورس و افلاطون ـ را
صـاحـبـان و هواخواهان حكمت ذوقى و اشراقى دانسته و افلاطون را (رئيس اشراقيان ) خوانده است .(90)اشـراقـى بـودن افـلاطـون مـحـلّ ترديد و اختلاف نظر است . گروهى از شارحان افكار و عقايد افـلاطـون
و نـويسندگان تاريخ فلسفه يونان از روش وى با عنوان روش اشراقى ياد نكرده انـد. كـتـاب (المـلل
والنـحـل ) شـهـرسـتـانـى ، تـاريـخ فـلسـفـه دكـتـر هـومـن ، تاريخ فلسفه ويل دورانت ، سير حكمت در
اروپا از آن جمله اند.در مـيـان فـيـلسـوفان مسلمان نيز بزرگانى چون فارابى و ابن سينا روش افلاطون را روش ذوقـى و
اشـراقـى نـخـوانـده انـد و حـتـى كـلمـه ا شـراق در كـتـب و آثـار آنـان بـه چـشـم نـمـى آيد.(91)از نـويـسـنـدگـان تـاريـخ فـلسـفـه در عـصـر جـديـد، بـرتـرانـد راسـل از آمـيـخـتـگى تعقل و
اشراق در فلسفه افلاطون ياد كرده ، ولى مفهوم اشراقى بودنش را روشـن نـكرده است تا آشكار شود كه مراد
از آن ، همان چيزى است كه شيخ اشراق آن را مجاهدت و تصفيه نفس و سير و سلوك عرفانى مى خواند.در فلسفه افلاطون از عشق به حقيقت و زيبايى سخن رفته است كه به (عشق افلاطونى ) مشهور اسـت . البـتـه
ايـن عـشـق بـا آنـچه شيخ اشراق آن را اشراق ناميده ، تفاوت دارد. استاد مرتضى مطهرى در اين باره مى
گويد:به هيچ وجه معلوم نيست كه افلاطون در زمان خودش يا در زمان هاى نزديك به خودش به عنوان يك فرد اشراقى
و طرفدار اشراق درونى شناخته مى شده است .(92)
