لطفا منتظر باشید ...
برخى از قياس هاى خاص
گـاهـى قـياس اقترانى و يا استثنايى به شكل يا حالت خاصى درمى آيند، آنها را قياس خاص مى گويند،برخى از آنها عبارتند:
1 ـ 3 ـ قياس خَلف
قـيـاس خـَلْف ، قـيـاسـى اسـت كـه در آن ، مـطـلوب بـا ابـطـال نـقـيـضـش ثـابـت مـى شـود. در قـيـاس خـلف تـوجـّه مـا بـه ابـطـال نـقـيـض اسـت نـه اثـبـات مـسـتـقـيـم مـطـلوب و از آن جـا
كـه اجـتـمـاع نـقـيـضـان مـحـال اسـت ، از ابطال نقيض قضيّه ، صدق آن قضيّه ثابت مى شود. در قياس
خلف براى اثبات مطلوب ، نقيض مطلوب را با يكى از مقدّمات ـ كه صدقش حتمى است ـ تركيب مى كنيم تا نتيجه
اى مـحـال بـه دسـت آيـد؛ نـتـيـجـه اى بـا مـقـدمـه ديـگـر مـتـناقض است و از آن جا كه ارتفاع
نقيضان محال است ، با ابطال نقيض ، مطلوب ثابت مى شود.ابن سينا درباره اساس قياس خلف مى گويد:(وَ مـَدارُهُ عـَلى اَخـْذِ نـَقيضِ النَّتيجَةِ الُْمحالَةِ وَ تَقْرينُهُ مَعَ الْمُقَدَّمَةِ
الصّادِقَهِ الَّتى لا شَكَّ فيها، فَيُنْتِجُ نَقيضَ الْمُقَدّمِ الُْمحالِ عَلى حالِهِ) (52)
اسـاس قـيـاس خـلف بـر ايـن اسـت كـه نـقـيـض نـتـيـجـه را ـ كـه محال است ـ برگيريم بامقدّمه اى
ديگر كه در صدقش شكى نيست . همراه كنيم تا نقيض مقدّمى را ـ كه محال است ـ نتيجه دهد.ابـن سـيـنـا ضـبـط درسـت نام اين قياس را (خَلفْ) مى داند نه (خُلفْ) و معتقد است كه خُلْف تنها بـراى
(وعـده ) بـه كـار مـى رود، ولى خَلف در لغت به معناى پشت سر است و در منطق عبارت از قياسى است كه
استدلال را به محال مى كشاند.(53)
2 ـ 3 ـ قياس ضمير
نزد منطقيان مسلمان (54) (قياس ضمير) قياسى است كه كبرايش محذوف ، ولى معناى آن مستتر است ؛ مانند مثال هاى زير: جيوه فلز است . پس ، هادى الكتريسيته است .اين مثلث متساوى الزوايا است . پس ، متساوى الاضلاع است .زيد با دشمن سخن مى گويد. پس ، خائن است .حذف كبراى قياس گاهى به علّت بداهت و شدّت وضوح است و گاهى براى مغلطه و پوشانيدن نادرستى و كذب قياس
. در مثال هاى اوّل و دوم ، علّت حذف كبراى قياس ، بداهت و روشنى آن است ، ولى عـلّت در مـثـال سـوم ،
پـوشـانـيـدن نـادرسـتـى و كـذب قـيـاس اسـت . صـورت كامل اين مثال چنين بوده است :زيد با دشمن سخن مى گويد.هر كس با دشمن سخن بگويد، خائن است .
