ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 105

تعالى بوده"، مى‏باشد.

بنا بر اين، جمله" أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ" نظير سخن يك قاضى است كه در بين دو نفر كه با هم نزاع دارند، و هر يك حق را براى خود ادعاء مى‏كند، مى‏گويد،" الحق لفلان- حق با فلانى است"، در اينجا گويا خداى تعالى با مشركين نزاع دارد، و هر يك از دو طرف نزاع، حق را به خود مى‏دهد، مشركين ادعا مى‏كنند كه الوهيت يعنى معبوديت، حق شركاى ايشان است، و خداى تعالى ادعاء مى‏كند كه تنها حق اوست، و از خصم خود مى‏خواهد تا بر مدعاى خود برهان بياورند، و مشركين هيچ برهانى نمى‏يابند، در چنين وضعى متوجه مى‏شوند كه در اشتباه بوده‏اند، و معبوديت حق خداى سبحان است، پس الوهيت حق ثابتى است كه هيچ ريبى در آن نيست، و وقتى حق غير خدا نباشد، قهرا حق خداى تعالى خواهد بود، چون گفتيم اصل آن ثابت است. اين وجه به ظاهرش وجه صحيحى است، و عيبى هم ندارد، و ليكن آنچه از آيه شريفه برمى‏آيد چيزى ديگر است، زيرا از آيه برمى‏آيد كه يكى از خصايص روز قيامت اين است كه: در آن روز حق- كه در دنيا آميخته با باطل و باطلها بود- جداى از هر باطلى ظهور مى‏كند، آنهم ظهورى مشهود و لمس شدنى، كه ديگر هيچ گونه پرده و خفايى بر آن نباشد، در آن روز هر باطلى كه در دنيا خود را به صورت حق در آورده، و شبيه حق ساخته بود، از ميان برداشته مى‏شود، و لازمه اين ظهور اين است كه مساله الوهيت هم آن چنان ظاهر شود كه هيچ ستر و خفايى بر آن نباشد، پس همه افتراهاى شرك كه به اين مساله بسته بودند، از ميان مى‏رود، و اين از بين رفتن افتراها از آثار شدت ظهور حق است، پس در چنين روزى ديگر حاجت به اين نمى‏افتد كه از مشركين برهان بخواهند، نه اينكه چون دليلى نمى‏يابند در نتيجه به وحدانيت خداى تعالى در الوهيت علم حاصل كنند، و خلاصه، آيه شريفه نمى‏خواهد بر سبيل احتجاجات فكرى احتجاج كند- دقت فرماييد-.

با اين بيانى كه ما براى آيه شريفه ذكر كرديم پاسخ دو اشكال كه به آيه شريفه شده، داده مى‏شود، اشكال اول اين است كه: از كلام خداى تعالى استفاده مى‏شود كه مشركين هيچ حجتى بر ادعاى خود ندارند، و با اين حال وجه اينكه در دنيا هم چنان بر باطل مى‏مانند تا اينكه در روز قيامت برايشان علم حاصل مى‏شود كه حق با خداست، چيست؟ و چرا اين علم در دنيا برايشان حاصل نمى‏گردد، جوابش اين شد كه در دنيا حق و باطل بهم آميخته است، و چه بسيار باطلها كه خود را شبيه به حق جلوه مى‏دهند، ولى روز قيامت روز كشف حقايق، و جدا شدن آنها از باطل است.