ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 146

پس فتنه و محنت يكى از سنت‏هاى الهى است كه به هيچ وجه و در باره هيچ كس از آن گذشت نمى‏شود، همان طور كه در امت‏هاى گذشته از قبيل قوم نوح، عاد، ثمود، قوم ابراهيم، لوط، شعيب و موسى جريان يافت، و جمعى استقامت ورزيده و جمعى ديگر هلاك شدند و در امت‏هاى حاضر و آينده نيز جريان خواهد داشت، و خدا به كسى ظلم نكرده، و نمى‏كند، اين خود امت‏ها و اشخاصند كه به خود ظلم مى‏كنند.

پس كسى كه مى‏گويد من به خدا ايمان آوردم بايد در برابر ايمانش صبر كند، و خداى يگانه را بپرستد و چون قيام به وظايف دينى برايش دشوار و يا غير ممكن شد بايد به ديارى ديگر مهاجرت كند، ديارى و سرزمينى كه در آنجا بتواند به وظيفه‏هاى خود عمل كند، چون، زمين خدا وسيع است.

و هرگز نبايد به خاطر ترس از گرسنگى و ساير امور زندگى از مهاجرت چشم بپوشد، براى اينكه رزق بندگان به عهده خدا است،" وَ كَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُها وَ إِيَّاكُمْ- و چه بسيار جنبده كه خودش متحمل رزقش نيست بلكه خدا است كه رزق آنها و رزق شما را مى‏دهد".

و اما مشركين كه مؤمنين را آزار مى‏كردند با اينكه مؤمنين بغير از اينكه مى‏گفتند:

پروردگار ما اللَّه است، هيچ جرمى مرتكب نشده بودند، آنها هم بايد بدانند كه با اين رفتار خود خدا را عاجز نمى‏كنند، و به ستوه نمى‏آورند، و نمى‏توانند خواست خود را عليه خواست خدا به كرسى بنشانند، بلكه خود اين آزارشان هم كه گفتيم فتنه و آزمايش مؤمنين است، فتنه و آزمايش خودشان نيز هست، و چنان نيست كه از علم و تقدير الهى خارج باشد، بلكه اين خدا است كه آنان را در چنين بوته‏اى از آزمايش قرار داده، و دارد عليه آنان ضبط مى‏كند، تا اگر خواست در همين دنيا به وبال آن گرفتارشان كند، و اگر خواست اين عذاب را تاخير انداخته در روزى كه به سوى او برمى‏گردند، و ديگر راه گريزى ندارند، عذاب كند.

و اما آن چه به عنوان حجت و دليل براى خود درست كرده و دل بدان خوش كرده‏اند، سخن باطل و دليل مردودى است كه هيچ جا به دردشان نمى‏خورد، و حجت عليه آنان تمام است.

اين حاصل و خلاصه‏اى از غرض سوره مورد بحث است، و مقتضاى اين زمينه اين است كه سوره در مكه نازل شده باشد، و اينكه بعضى گفته‏اند: مدنى است كه يا همه‏اش و يا بيشترش و يا قسمتى از آن در مدينه نازل شده- اقوالشان در بحث روايتى آينده از نظر خواننده خواهد گذشت- صحيح نيست، چون مضامين آيات آن جز با روزگار عسرت و شدت قبل از