ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 204

آن است كه بنده به ياد خدا باشد، براى اينكه هر چند فرموده:" فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ" «1» ولى در اين معامله تنها بنده سود مى‏برد".

بعضى «2» ديگر گفته‏اند:" معنايش اين است كه: خدا به ياد بنده‏اش باشد مهم‏تر است از نماز بنده" بعضى «3» ديگر گفته‏اند: معنايش اين است كه: خدا به ياد بنده‏اش باشد از هر چيزى مهم‏تر است".

بعضى «4» ديگر گفته‏اند: معنايش اين است كه: ذكر كردن بنده، خدا را در نماز از ساير اركان نماز مهمتر است". بعضى «5» ديگر گفته‏اند:" ذكر كردن بنده، خدا را در نماز مهمتر است از اينكه او را در خارج نماز ذكر كند" بعضى «6» ديگر چنين معنا كرده‏اند:" كه ذكر كردن بنده، خدا را از ساير كارهايش مهم‏تر است".

بعضى ديگر چنين گفته‏اند: درست است كه نماز از فحشاء و منكرات نهى مى‏كند، اما اينكه بنده خدا در هنگام رويارويى با گناه به ياد خدا بيفتد كه او را از آن گناه نهى كرده مهم‏تر است.

بعضى «7» ديگر گفته‏اند: كلمه" اكبر" از معناى برترى عارى است، و با اينكه براى آن درست شده، در اينجا آن را افاده نمى‏كند، پس لازم نيست چيزى باشد كه ذكر اللَّه از آن مهم‏تر باشد، و از اين قبيل" افعل التفضيل" ها در قرآن آمده، كه معناى تفضيل و برترى را نمى‏دهد مانند آيه" ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ- آنچه نزد خدا است از لهو بهتر است"، چون مى‏دانيم لهو خوب نيست، تا آنچه نزد خدا است خوبتر باشد.

اينها اقوال و نظريه‏هايى است مختلف كه ما از بحث پيرامون آنها خوددارى نموديم، چون اختصار را ترجيح داديم، و دقت در آيه براى خواننده كافى است از بحث كردن ما، علاوه بر اين خود خواننده مى‏داند كه بعضى از اين وجوه تحكم و بيهوده حرف زدن است.

" وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ"- يعنى خدا مى‏داند آنچه را كه شما از خير و شر انجام مى‏دهيد، و چون مى‏داند بر شما لازم است كه مراقب او باشيد، و از او غافل نگرديد، و بنا بر اين جمله مورد بحث مخصوصا بنا بر قول اول مردم را تحريك و تشويق بر مراقبت مى‏كند.

" وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْكِتابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ" بعد از آنكه در جمله" اتْلُ ما أُوحِيَ إِلَيْكَ"، رسول خدا (ص) را

(1) مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم. سوره بقره، آيه 152.

(2) روح المعانى، ج 20، ص 164.

(3 و 4 و 5 و 6 و 7) روح المعانى، ج 20، ص 165.