ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 272

اين عبادت هم مانند ملكيت قابل تبديل و ترك نيست، هم چنان كه خودش فرموده:" وَ إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ" «1» و آن عبادتى كه قابل تبديل است، و يا مى‏شود تركش كرد، عبادت تشريعى مانند نماز و امثال آن است، كه در مقابل ملك تشريعى خدا قرار مى‏گيرد، چون عقل همان طور كه من و تو را مالك اعتبار مى‏كند، خدا را نيز مالك قانونى مى‏داند- دقت بفرماييد-.

و اگر جمله" لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ" دلالت كند بر اينكه ملك و عبادت و عبوديت تبديل پذير نيست، تكوينى آن را مى‏گويد، نه تشريعى، و آن عبادتى هم كه مشركين و متصوفه و مسيحيان تبديل كرده‏اند به اينكه يكى قائل به ارتفاع تكليف از انسان كامل شده، و ديگرى به جاى خدا، بت و كواكب و يا مسيح را مى‏پرستد، عبادت تشريعى است، نه تكوينى.

" مُنِيبِينَ إِلَيْهِ وَ اتَّقُوهُ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ لا تَكُونُوا مِنَ الْمُشْرِكِينَ" در اين جمله بعد از آنكه در جملات قبل، خطاب متوجه شخص رسول خدا (ص) بود، خطاب را متوجه عموم كرده نظير آيه" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ" «2»، و آيه" فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَكَ، وَ لا تَطْغَوْا" «3»، كه اول خطاب را به رسول خود كرده، سپس متوجه عموم نموده است، و در نتيجه معناى آيه مورد بحث به مثل اين بر مى‏گردد كه بگوييم" فاقم وجهك للدين حنيفا انت و من معك منيبين الى اللَّه- رو به سوى دين كن در حالى كه حنيف است، تو و هر كه با تو است در حالى كه به سوى خدا انابه داشته باشيد"، و" انابه" به معناى بازگشت و توبه است.

" وَ اتَّقُوهُ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ"- كلمه" تقوى" در اينجا بر حسب دلالتى كه مقام دارد شامل امتثال اوامر خدا، و پرهيز از نواهى او مى‏شود، و از بين همه اوامر خدا فقط نماز را ذكر كرد براى اينكه اهميت آن را برساند، چون نماز عمود دين است.

" وَ لا تَكُونُوا مِنَ الْمُشْرِكِينَ"- در اينكه چرا در بين همه محرمات تنها شرك را ذكر كرد، جوابش همان است كه در باره نماز داديم، چون شرك از همه گناهان كبيره بزرگتر است، به شهادت آيه" إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ" «4» و آياتى‏

(1) هيچ چيز نيست مگر آنكه او را تسبيح و حمد مى‏گويد. سوره اسرى، آيه 44.

(2) اى پيغمبر چون زنان را طلاق مى‏دهيد. سوره طلاق، آيه 1.

(3) استقامت بورز آن طور كه مامور شده‏اى تو و هر كه با تو توبه كند و طغيان مورزيد. سوره هود، آيه 112.

(4) خدا اين را نمى‏آمرزد كه به وى شرك ورزند، و پايين‏تر از آن را از هر كس بخواهد مى‏آمرزد.

سوره نساء، آيه 48.