ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 389

و ليكن غفلت كرده‏اند از اينكه كلمه" عالمين" كه" الف و لام" دارد، افاده عموم مى‏كند، يعنى بر عالمها، كه بر تمام بشر تا روز قيامت صادق است، پس آدم و نوح و آل عمران و آل ابراهيم بر تمامى معاصرين خود و آيندگان از بشر اصطفاء و برگزيده شدند، همانطور كه عالمين در آيه" وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ" «1» افاده عموم مى‏كند با اين حال چه مانعى دارد كه بگوييم آدم نيز مانند ساير نامبردگان برترى بر همه بشر دارد، چيزى كه هست ساير نامبردگان بر معاصرين خود و آيندگان، برگزيده شدند، ولى آدم بر آيندگان برگزيده شده است.

و بر فرض هم كه بگوييد اصطفاء، بايد حتما از بين معاصرين باشد، مى‏گوييم چه مانعى دارد كه آدم وقتى به مقام اصطفاء رسيده باشد، كه فرزندانى داشته، و از بين آنان برگزيده شده باشد، چون در آيه دلالتى نيست بر اينكه از اول خلقتش و قبل از فرزنددار شدنش به اين مقام رسيده باشد.

علاوه بر اين اگر اصطفاء آدم، و برگزيده شدنش از بين انسانهاى اولى باشد،- كه مستدل هم همين را مى‏گويد-، اين اصطفاء براى آدم فضيلتى نمى‏شود، چون مستدل مى‏گويد آدم به خاطر عقل‏دار بودنش اصطفاء شد، و داشتن عقل اختصاص به آدم نداشت، فرزندان او نيز عقل داشتند، پس تمامى بنى آدم نسبت به انسانهاى اولى اصطفاء دارند، و اينكه در آيه اصطفاء را تنها به آدم نسبت داده، تخصيص بدون مخصص است.

و نيز چه بسا استدلال كرده باشند به آيه" وَ لَقَدْ خَلَقْناكُمْ ثُمَّ صَوَّرْناكُمْ ثُمَّ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ" «2».

به اين بيان كه كلمه" ثم" در جايى استعمال مى‏شود كه بين ما قبل و ما بعدش زمانى فاصله شده باشد «3». و در آيه شريفه بين تصوير، و خلقت" ثم" فاصله شده، كه مى‏رساند بين آن دو فاصله زمانى بوده، پس انسان قبل از خلقت آدم وجود داشته و پس از انسان آدم وجود يافت، و ملائكه مامور به سجده بر وى شدند.

(1) تو را نفرستاديم مگر به عنوان رحمت براى همه عالمها. سوره انبياء، آيه 107.

(2) ما نخست شما را خلق و سپس تصوير كرديم، آن گاه به ملائكه گفتيم كه به آدم سجده كنيد.

سوره اعراف، آيه 11.

(3) مثلا وقتى مى‏گوييم:" جاءني زيد ثم عمرو"، معنايش اين است زيد بديدنم آمد، و پس از مدتى عمرو آمد، به خلاف اينكه بگوييم:" جاءني زيد و عمرو"، كه آن فاصله زمانى را نمى‏رساند، و تنها مى‏فهماند كه زيد و عمرو به ديدنم آمدند. مترجم.