ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 50

گذشته و قديمى ما برايمان نقل نشده، كه در عصرى از اعصار به آن معتقد بوده باشند، و با اين معنا، جمله" رَبِّي أَعْلَمُ بِمَنْ جاءَ بِالْهُدى‏ ..."، كه در آيه بعدى است، نيز تناسب دارد." وَ قالَ مُوسى‏ رَبِّي أَعْلَمُ بِمَنْ جاءَ بِالْهُدى‏ مِنْ عِنْدِهِ وَ مَنْ تَكُونُ لَهُ عاقِبَةُ الدَّارِ ..."

مقتضاى سياق اين است كه: اين آيه پاسخى باشد از موسى (ع) از كلام فرعونيان كه در رد دعوت موسى گفتند:" وَ ما سَمِعْنا بِهذا فِي آبائِنَا الْأَوَّلِينَ" و اساس اين جواب بر تحدى و اتمام حجت از راه تعجيز است، گويا مى‏فرمايد: پروردگار من- كه همان رب العالمين است و خلقت و امر به دست او است- از شما داناتر است، به كسى كه هدايتى مى‏آورد، و كسى كه موفق به دار آخرت مى‏شود، و همين پروردگار است كه مرا به عنوان رسول فرستاده تا هدايت برايتان بياورم،- هدايتى كه همان دين توحيد است-، و مرا وعده داده كه هر كس به دينم بگرود دار عاقبت داشته باشد، و دليل بر اين ادعايم آيات بيناتى است كه از ناحيه خود به من داده است.

پس منظورش از عبارت" كسى كه هدايتى آورده" خودش است، و مراد از" هدى" دعوت دينى است كه آورده.

و مراد از" عاقِبَةُ الدَّارِ" در جمله" وَ مَنْ تَكُونُ لَهُ عاقِبَةُ الدَّارِ"، يا بهشت است كه همان خانه آخرت است كه افراد سعيد در آنجا منزل مى‏كنند، هم چنان كه قرآن كريم از زبان ايشان حكايت كرده و گفته:" وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ نَشاءُ" «1» و يا آنكه مراد از" عاقِبَةُ الدَّارِ" سرنوشت خوب دنيا است، هم چنان كه در آيه 128 سوره اعراف" الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ" به همين معنا است، مى‏فرمايد:" قالَ مُوسى‏ لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ- موسى به قوم خود گفت: به خدا استعانت كنيد، و خويشتن‏دار باشيد، كه خدا زمين را به هر كس بخواهد ارث مى‏دهد، و سرانجام نيك از آن پرهيزكاران است" و يا آنكه مراد از" عاقِبَةُ الدَّارِ" اعم از دار دنيا و دار آخرت است، كه به نظر ما از اين سه احتمال سومى بهتر از آن دو، و سپس دومى بهتر از اولى است، هم چنان كه تعليل" إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ" هم مؤيد آن است.

و در اينكه گفت:" إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ- چون ستمكاران رستگار نمى‏شوند"، تعريض به فرعون و قومش است و در آن" عاقِبَةُ الدَّارِ" را از ايشان نفى كرده، براى اينكه آنان‏

(1) و زمين را ارث به ما داد، تا هر جا از بهشت را كه بخواهيم منزل گزينيم. سوره زمر، آيه 74.