ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 549

پاكيزه و ملايم طبع، و حاصلخيز، و پروردگارى آمرزنده، كه بسيار مى‏آمرزد، و با يك گناه و دو گناه و ده گناه بنده خود را مؤاخذه نمى‏نمايد.

" فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْناهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَواتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَ أَثْلٍ وَ شَيْ‏ءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ" كلمه" عرم" به معناى سد در مقابل رودخانه است، كه آب را حبس مى‏كند. بعضى «1» ديگر گفته‏اند: به معناى باران سيل‏زا مى‏باشد، بعضى «2» ديگر به معناى ديگرى گفته‏اند. و كلمه" اكل"- به دو ضمه- به معناى هر ميوه‏اى است كه براى انسان ماكول باشد. و كلمه" خمط"- به طورى كه گفته‏اند-: به معناى هر گياهى است كه كمى تلخ مزه باشد، و هر چه بگذرد، تلخ‏تر شود. و كلمه" اثل" به معناى گياه معروف طرفاء است و بعضى «3» گفته‏اند شبيه طرفاء است ولى از آن بزرگتر است و بار و ميوه ندارد، و كلمه" سدر" هم معنايش معروف است. و دو كلمه" اثل" و" شى‏ء" عطف بر" اكل" هستند، نه عطف بر" خمط".

و معناى آيه اين است كه: مردم سبا از شكر خدا و عبادت او كه بدان مامور شده بودند، روى گردانيدند، و ما هم كيفرشان كرديم يعنى سيل عرم را فرستاديم تا همه شهر و باغات و مزارع آن را غرق كند، و به جاى آن دو بهشت، دو سر زمين بگذارد، كه طرفاء و گياهان تلخ و بوته سدر از آن سر در آورد." ذلِكَ جَزَيْناهُمْ بِما كَفَرُوا وَ هَلْ نُجازِي إِلَّا الْكَفُورَ" كلمه" ذلك" اشاره به مطلبى است كه قبلا ذكر كرد، يعنى فرستادن سيل و تبديل دو بهشت به دو سر زمين كذايى، و كلمه" ذلك" در تقدير و در محل نصب است، تا مفعول دوم" جزيناهم" باشد، و تقدير آن" جزيناهم ذلك" است. و به طورى كه گفته‏اند-: فرق است بين جزاء، و مجازات، چون مجازات تنها در شر استعمال مى‏شود، ولى جزاء در خير و شر هر دو استعمال مى‏شود.

و معناى آيه اين است كه ما به مردم سبا چون كافر شدند، و از شكر ما اعراض كردند، و يا در مقابل كفرشان اين چنين جزاء داديم و ما جزاى بد نمى‏دهيم، مگر كسى را كه بسيار كفران نعمت‏هاى ما كند.

" وَ جَعَلْنا بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بارَكْنا فِيها قُرىً ظاهِرَةً ..."

ضمير" بينهم" به مردم سبا بر مى‏گردد، و سياق كلام سياق تكميل داستان ايشان‏

(1 و 2 و 3) تفسير كشاف، ج 3، ص 576.