آفت سوم و آن كم از اول و دوم است، - ترجمه احیاء علوم الدین جلد 2

‌صفحه‌ى 71

متابعت شهوت ايشان متوقف باشد و بر وفا كردن به حق ايشان حريص بود و از زلّتهاى ايشان تغافل كند و به عقل خود با اخلاق ايشان مدارا نمايد. و غالب بر مردمان سفاهت است و درشتخويى و تيزى و سبكسارى [38] و بد خويى و انصاف نادادن و انصاف خود به تمام و كمال بستدن. و از اين روى فساد چنين كس به سبب نكاح هر آينه زيادت شود، پس تنهايى، او را به سلامت نزديك‏تر بود.

آفت سوم و آن كم از اول و دوم است،

كه اهل و فرزند وى را از خداى تعالى مشغول گرداند و به طلب دنيا كشد، و تدبير معيشت فرزندان به بسيارى جمع مال و ذخيره كردن از براى ايشان و طلب تفاخر و تكاثر. و هر چه از خداى- عز و جل- مشغول گرداند، از اهل و مال و فرزند، شوم باشد بر صاحب آن. و بدين آن را نمى‏خواهيم كه وى را به محظور خواند، چه آن در آفت اول و دوم مندرج شده است، بل آن كه از تمتع بديشان به نكاح انواع مشغوليها زايد از اين جنس كه دل را مستغرق كند، و شب و روز بگذرد و مرد را فراغ آن نباشد كه در آخرت و استعداد براى آن انديشه كند. و براى آن إبراهيم ادهم گفت: من تعوّد أفخاذ النّساء لم يجئ منه شي‏ء، اى، هر كه با ران زنان عادت كرد از وى چيزى نيايد. و أبو سليمان گفت: من تزوّج فقد ركن إلى الدّنيا، اى، هر كه نكاح كرد به دنيا مايل شد. چه نكاح وى را به ميل دنيا خواند.

و مجامع آفت‏ها و فايده‏ها اين است. پس بر شخص مطلقا حكم كردن كه نكاح وى را فاضل‏تر يا ترك آن، قصور باشد از محيط شدن بر مجامع اين كارها، بل مريد بايد كه اين آفت‏ها و فايده‏ها را محل اعتبار و محك سازد و نفس خود را بدان عرضه كند: اگر آفت‏ها منتفى باشد و فايده‏ها مجتمع، بدان كه مال حلال دارد و خويى نيك و جدّى در دين، و نكاح وى را از خداى- عز و جل- مشغول نگرداند، و مع ذلك جوان بود و تنها و محتاج به تسكين شهوت و تدبير منزل و تكثّر به قرابتان، بى شك نكاح وى فاضل‏تر با آن چه در آن سعى نمودن است در تحصيل فرزند. و اگر فايده‏ها منتفى بود و آفت‏ها مجتمع، ترك نكاح فاضل‏تر. و اگر متقابل باشند- و غالب اين است- بايد كه حظّ آن فايده را در زيادت دين و حظّ آن آفت را در نقصان به ترازوى‏