تـوحـيـد و عـدل - مبانی اندیشه اسلامی نسخه متنی

تـوحـيـد و عـدل

جهان بينى

جهان بينى :به برداشت و ديد كلى انسان از جهان و انسان ، جهان بينى گفته مى شود.

نقش جهان بينى

طـرز تـلقى و برداشت انسان از جهان و حوادث آن ، تاءثير گسترده و فراوانى بر رفتار وى مـى گـذارد.

اگـر آدمـى دنـيـا را جـاى خـواب و خوراك بداند و مسكن و خوراك و پوشاك ، شعار و آرمـانـش و در نـهـايـت ، رفـاه مادى مقصدش باشد، امورى برايش ارزش ‍ مى يابد كه او را بدان مـقـصـد برساند و تلاش ، همت و سرانجام وجود و انسانيتش ، صرف يافتن خوراك و پوشاك مى گـردد. مـعيار سنجش ارزش وجودى و انسانى هر فردى ، هدف اوست ، از اين رو حضرت على (ع ) مى فرمايد:

((آنكس كه همتش به آن چيزى است كه داخل شكمش مى شود، ارزش او، آن چيزى است كه از او خارج مى شود.))(1)

اگـر آدمـى جـهـان را عـرصـه آزمـايـش بـراى رشـد و تـكـامـل و رسـيـدن بـه درجـه انـسـان كامل و مقام لقاى پروردگار بداند، مسائل ديگرى برايش ارزشمند مى شود و تلاش و كوشش او نيز متوجه آن هدف والا مى گردد.

بنابراين ، نوع برداشت انسان از جهان و انسان ، تاءثير مستقيمى بر رفتار او دارد.

انواع جهان بينى

الف ـ جهان بينى مادى :

بعضى افراد در تفكر خويش ، وجود را مساوى با ماده مى دانند و بر اين پـنـدارنـد كـه در جـهـان غـير ماده و غير ماده و حاصل از ماده چيزى وجود ندارد و در پيدايش جهان ، طـرح قـبـلى ، هـدف ، نقشه و حسابى در كار نبوده است و نيازى به آفريننده هم ندارد. تفسير و برداشت اين گروه را از جهان ، جهان بينى مادى مى گويند.

ب ـ جـهـان بـيـنـى الهى :

بعضى ديگر، جهان را تركيبى از ماده وغير ماده و هدفدار و با طرح و نقشه مى يابند كه پديده هاى آن ، نيازمند به پديد آورنده بوده و پديد آورنده اش خداوند بى نـياز است ، كه از ويژگيهاى ماده پيراسته است . اين نوع برداشت از جهان را، جهان بينى الهى مى گويند.

جهان بينى مادى ومهمترين مواضع آن

الف ـ در جـهـان بينى مادى ، جهان ، آغاز و انجام مشخص و روشنى ندارد و در پيدايش آن ، طرح و نـقـشـه اى نـبـوده است . از اين ديدگاه ، آگاهى ، شعور و اراده اى بر هستى حاكميت ندارد و جهان هستى دستخوش تصادفات بى شعور مادى است .

ب ـ انـسـان چـون پـرِ كـاهـى ، اسـيـر تندباد حوادث طبيعت و جامعه است و كمترين اراده اى از خود ندارد. سرآغاز خود را در افق تاريك گذشته مى بيند و هدفى ارزشمند در پهنه گيتى به چشم وى نمى خورد.

ج ـ جـهـان آغـاز و فـرجـامـى تـاريك دارد كه در ميانه آن هم فروغى وجود ندارد. انسان سرزده و بدون هدف در اين پهنه تاريك قدم نهاده و از ماده به وجود آمده و ديگربار بدان بازخواهد گشت . تلاش و كوشش او از مرز ماده فراتر نخواهد رفت و انسان و فرايند زندگى او با همه تلاش وسـيـعـش در مـحـدوده مـاده بـى شـعـور و بـى اراده گـم خـواهـد شـد. بـرتـرانـد راسل فيلسوف مادى مى گويد:

((بـشـر مـولود عـوامـلى است كه در ايجاد او تدبيرى به كار نرفته و غايتى در نظر گرفته نـشـده ، اصـل بـشر، نمو و حتى عواطف او چون ، آرزو، ترس ، عشق و عقيده چيزى جز مظهر تلفيق تصادفى اتمهاى مختلف نيست ....))

جهان بينى الهى و مهمترين مواضع آن

الف ـ جـهـان از سـرچـشـمـه اى پـرفـيض منشاء گرفته و پوچ و بى هدف به وجود نيامده است .(2) بـلكـه بـا