شناخت ويژگيهاى عالم برزخ - مبانی اندیشه اسلامی نسخه متنی

عـذاب نـاراحـت كـننده ، بر فرعونيان احاطه كرد. درهر بامداد و شامگاه آتش بر آنان عرضه مى شود. و آنگاه كه قيامت بپا شود ـ گفته مى شود ـ فرعونيان را در شديدترين عذاب درآوريد.

در ايـن آيـه ، دو نـوع عـذاب بـراى فـرعـونـيـان ذكـر شـده اسـت . يـكـى قبل از قيامت كه از آن به ((سوء العذاب )) تعبير شده است و روزى دوبار فرعونيان را بر آتش عرضه مى كنند بى آنكه در آن وارد شوند، ديگرى پس از وقوع قيامت كه ازآن به ((اشدّالعذاب )) يـاد كـرده اسـت وفـرعـونـيـان راوارد آتـش مـى كـنـنـد. دربـاره عـذاب اول ، بـامـدادان و شـامـگاهان آمده است كه مربوط به عالم برزخ است . زيرا در برزخ هم صبح وشام و ماه و سال وجود دارد. ولى در عذاب ديگر كه مربوط به عالم قيامت است بامداد و شبانگاه وجود ندارد.

شناخت ويژگيهاى عالم برزخ

شـنـاخـت خـصوصيات عالم برزخ ، براى ما كه در جهان طبيعت به سر مى بريم و تنها با امور مادى سروكار داريم ، بطور كامل و همه جانبه ميسر وممكن نيست . انسان مى تواند از واقعيتِ امورى آگـاه شود كه در قلمرو شناخت وحيطه درك وى قرار داشته باشد و از آن جهت كه عالم برزخ از جـهـات بـسـيـارى بـاعـالم طـبـيـعـت تـفـاوتـهـاى اسـاسـى دارد، آدمـى از درك كامل خصوصيات آن ناتوان است .

تـنـهـا راهـى كـه بـراى شـناخت برزخ وجود دارد، سخنان روايتگران غيب و نغمه پردازان اسرار ((لارَيْب )) است . آنچه در اين باره از آن پيشوايان رسيده است بيانگر خصوصيات كلى آن جهان است كه با تشبيهاتى محسوس ، دورنماى عالم برزخ را ترسيم مى كند. عالم برزخ به خاطر ايـن كه مادى نيست ، بسيارى از محدوديتهاى جهان مادى را ندارد واين موجب مى گردد كه از عظمت و گستردگى وصف ناپذيرى برخوردار باشد.

در توصيف وسعت و عظمت عالم برزخ روايتهايى آمده است كه تمامى زمين و آسمانها در برابر آن ، هـمـچـون حـلقـه اى در بـيـابان است . هم چنين عالم برزخ نسبت به جهان طبيعت ، به جهان طبيعت نـسـبـت بـه مـحيط داخل رحم ، تشبيه شده است . همچنان كه جنين ، د رآن هنگام كه در محيط رحم به سـر مـى بـرد، از درك جـهـان خـارج و گـسـتـردگـى آن نـاتـوان اسـت بـشـر نـيـز قبل از مرگ توان شناخت خصوصيات عالم برزخ را ندارد.

همچنين لذت و رنجى كه در حيات برزخى وجود دارد، از جهاتى با لذّت ورنجى كه در جهان مادى وجـود دارد قـابـل مقايسه نيست . لذتهاى اين جهان ، به خاطر مادى بودن محدود وزود گذر هستند، در صـورتـى كـه در حـيـات بـرزخـى ، بـه علت لطافت واقعيت آن عالم و افزايش قدرت درك و احـسـاس انـسـان ، اثـر بـيـشـتـرى دارنـد و در نـتـيـجـه لذت و الم حاصل از آن نيز بسيار شديدتر و عميق تراست .

حسابرسى در عالم برزخ

مـطـابـق آنـچـه از روايـات پـيـشـوايـان دين و آشنايان سرّ وحى رسيده است ، انسان در قبر مورد سـئوال و پـرسـش واقـع مـى شود. اين بازجويى و حسابرسى در برزخ و قبر، به بازجوئى اوليـه مـتـهـم درمـحـاكـم قـضـايـى شـبـاهـت داردوتـنـهـا از مـسـائل كـلى كـه بـيـشـتـر مـربـوط بـه ايـمـان و اعـتـقـاد انـسـان اسـت سـئوال مـى شـود، و رسـيـدگـى بـه سـايـر مـسـائل بـه دادگـاه قـيـامـت موكول مى گردد.

سـرانـجـام بـر اسـاس نـتيجه اين بازجويى ، ازنعمات برزخى بهره مند مى شود يا اينكه به عذاب مبتلا مى گردد.

((اَلْقَبْرُ اِمّا رَوْضَةٌ مِنْ رِياضِ الْجَنَّةِ اَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النّيرانِ))(189)

قبر يا باغى از باغستانهاى بهشت و يا گودالى از گودالهاى آتش است .

مـنـظـور از قـبـر در بسيارى از روايتها، همان چيزى است كه روح در عالم برزخ در آن قرار دارد.

بنابراين ، عذاب و فشار قبر يا بهره مندى از نعمتهاى بهشتى در قبر، مربوط به عالم برزخ و بدن مثالى است كه روح با آن بدن درعالم برزخ قرار دارد.

بازتاب اعمال انسان در برزخ

((وَاِنَّ الْيَوْمَ عَمَلٌ وَلا حِسابٌ وَ غَداً حِسابٌ وَ لاعَمَلٌ))(190)