فصل دوم كـوفـه - ره توشه عتبات عالیات نسخه متنی

فصل دوم



كـوفـه

از مسجد كوفه چه مى دانيم

پيدايش

طبق بعضى از روايات، نخستين كسى كه مسجد كوفه را تأسيس كرد، حضرت آدم بود. امام صادق(عليه السلام) درباره تعيين حدود مسجد توسط حضرت آدم(عليه السلام) مى فرمايد:

«حَدُّ مَسْجِدِ الْكُوفَةِ آخِرُ السَّرَّاجِينَ خَطَّهُ آدَمُ(عليه السلام) وَ أَنَا أَكْرَهُ أَنْ أَدْخُلَهُ رَاكِباً».(152)


بنابر اين قول، مسجد كوفه به مرور زمان تخريب شده است.

در سال (17هـ . ق.)، لشكر اسلام در مدائن حضور داشتند. آب و هواى مدائن سربازانى را كه از سرزمين حجاز آمده بودند، اذيت مى كرد; به طورى همه آنها ضعيف و لاغر شدند. حذيفه كه اين وضعيت را ديد، نامه اى به عمر نوشت و او را از وضعيت آگاه كرد. خليفه به سعد بن ابى وقاص نامه اى نوشت كه: سلمان و حذيفه را روانه كن تا سرزمينى مناسب بيابند. پس از دريافت نامه خليفه، سلمان و حذيفه حركت كردند،

سلمان از طرف باختر رود فرات و حذيفه از طرف خاور رود فرات راهى شدند و هيچ سرزمينى را نپسنديدند تا اينكه هر دوى آنان به سرزمين كوفه رسيدند. هر دو آن سرزمينرا براى اقامت لشكر مناسب ديدند. دو ركعت نماز خواندند و از خدا خواستند آنجا را جايگاه آرامش و استوارى قرار دهد.(153) هنگامى كه سعد بن ابى وقاص همراه لشكريان به سرزمين كوفه رسيدند، دستور داد پيش از ساختن هر بنايى، مسجدى بسازند. ابو هيجاء اسدى(154) در مكانى ايستاد و بر هر طرف تيرى انداخت. به اين صورت حدود مسجد كوفه، مشخص شد.(155)

تعليم و تربيت در مسجد كوفه

مسجد كوفه از همان ابتداى تأسيس، يكى از مراكز فرهنگى شهر به شمار مى رفت. هنگامى كه امام على(عليه السلام) در سال (36هـ . ق.) وارد كوفه شد، ابتدا به مسجد كوفه رفت و در آنجا براى مردم سخنرانى كرد. امام پس از استقرار در كوفه، در مسجد كوفه تفسير قرآن و علوم ديگر درس مى داد. شاگردان زيادى همچون كميل بن زياد و ابن عباس، از محضر او استفاده كردند.(156)

مسجد كوفه از نگاه اهل بيت(عليهم السلام)

1. جامع فضيلتها
اصبغ بن نباته مى گويد: امير المؤمنين(عليه السلام) در جمع مردم كوفه فرمود:

«خداوند چيزى را به شما بخشيده كه به كس ديگر نداده است، خداوند اين نمازگاهتان را برترى ويژه اى بخشيد. اين (مسجد كوفه)، خانه آدم، جايگاه نوح، منزلگاه ادريس و مصلاّى ابراهيم خليل و برادرم خضر و نمازگاه من مى باشد. مسجد شما يكى از چهار مسجدى است كه خداوند آن را براى اهلش برگزيده است. گويى آن را مى بينم كه فرداى قيامت، با دو جامه سفيد، وارد محشر مى شود و كسانى را كه در آن نماز خوانده اند، شفاعت مى نمايد و شفاعتش از جانب خدا رد نخواهد شد.

در آينده حجر الاسود در آن نصب خواهد شد. زمانى مى رسد كه همين مسجد، نمازگاه مهدى(عليه السلام) ، فرزندم و نمازگاه هر مؤمنى مى شود. در روى زمين مؤمنى نيست مگر اينكه وارد شود و به آن دل ببندد. مبادا آن را ترك و مهجورش كنيد. در آن نماز بخوانيد و با آن نماز به خدا نزديك شويد و حوائج خويش را از خدا بخواهيد. اگر مردم به فضيلت اين مسجد آگاه بودند از اكناف جهان به سوى آن مى شتافتند، اگر چه به خزيدن بر روى برف باشد.»(157)

2. قصر بهشتى
در بعضى روايات از مسجد كوفه به عنوان «قصرى از بهشت» ياد شده است. امام على(عليه السلام) مى فرمايد:

«أَرْبَعَةٌ مِنْ قُصُورِ الْجَنَّةِ فِي الدُّنْيَا: الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ، وَ مَسْجِدُ الرَّسُولِ(صلى الله عليه وآله) ، وَ مَسْجِدُ بَيْتِ الْمَقْدِسِ، وَ مَسْجِدُ الْكُوفَةِ».(158)

3. سجده گاه فرشتگان
در روايات آمده است كه قبل از حضرت آدم، فرشتگان در اين مكان مقدس عبادت مى كردند. امام على(عليه السلام) مى فرمايد:

«أَوَّلُ بُقْعَة عُبِدَ اللَّهُ عَلَيْهَا، ظَهْرُ الْكُوفَةِ لَمَّا أَمَرَ اللَّهُ الْمَلائِكَةَ أَنْ يَسْجُدُوا لآِدَمَ، سَجَدُوا عَلَى ظَهْرِ الْكُوفَةِ، وَ إِنَّ الْمَلائِكَةَ لَتَنزلُ فِي كُلِّ لَيْلَة إِلى مَسْجِد الْكُوفَةِ».(159)

3. جايگاه بخشش
مسجد كوفه نزد خداوند از چنان جايگاهى برخوردار است كه اگر كسى وارد آن شود، گناهانش آمرزيده مى شود. امام رض(عليه السلام) از شخصى پرسيد كجا زندگى مى كنى؟ پاسخ داد در كوفه. امام درباره فضيلت مسجد كوفه به او فرمود:

«فَإِنَّ مَسْجِدَ الْكُوفَةِ بَيْتُ نُوح، لَوْ دَخَلَهُ رَجُلٌ مِائَةَ مَرَّة لَكَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِائَةَ مَغْفِرَة، أَمَا إِنَّ فِيهِ دَعْوَةَ نُوح(عليه السلام) حَيْثُ قَالَ: { رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِوَالِدَيَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِن} ».(160)

4. مصلاّى پيامبران
ابو بصير از امام صادق(عليه السلام) نقل مى كند كه ايشان درباره مسجد كوفه فرمود:

«نِعْمَ الْمَسْجِدُ، مَسْجِدُ الْكُوفَةِ، صَلَّى فِيهِ أَلْفُ نَبِيّ وَ أَلْفُ وَصِيّ وَ مِنْهُ فَارَ التَّنُّورُ وَ فِيهِ نُجِرَتِ السَّفِينَةُ، مَيْمَنَتُهُ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ وَسَطُهُ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ وَ مَيْسَرَتُهُ مَكْرٌ».(161)

فضيلتهاى مسجد كوفه

1. نماز در مسجد كوفه تمام استوقتى شخصى به مكانى مسافرت كند و قصد ده روز نكند، نمازش شكسته است، مگر چهار مكان كه استثنا شده است. امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:

«تَتِمُّ الصَّلاةُ فِي أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ: فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، وَ مَسْجِدِ الرَّسُولِ(صلى الله عليه وآله) ، وَمَسْجِدِ الْكُوفَةِ، وَ حَرَمِ الْحُسَيْنِ ـ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ ـ ».(162)

2. نماز در آن برابر با حج است
امام باقر(عليه السلام) درباره فضيلت نماز در مسجد كوفه مى فرمايد:

«اگر مردم مى دانستند مسجد كوفه چه فضيلتى دارد، از مكان هاى دور به آنجا مى رفتند، همانا خواندن نماز واجب در آنجا برابر با حج و نماز نافله برابر عمره است.»(163)

همچنين امام على(عليه السلام) مى فرمايد:

«النَّافِلَةُ فِي هَذَا الْمَسْجِدِ تَعْدِلُ عُمْرَةً مَعَ النَّبِيِّ(صلى الله عليه وآله) ، وَ الْفَرِيضَةُ تَعْدِلُ حَجَّةً مَعَ النَّبِيِّ(صلى الله عليه وآله) ».(164)

3. برتر از همه مساجد
امام صادق(عليه السلام) نماز در مسجد كوفه را برابر با هزار نماز در مسجدى غير از مسجد كوفه مى داند.(165) همچنين امام رض(عليه السلام) در فضيلت خواندن نماز در اين مكان مقدس مى فرمايد: «الصَّلاةُ فِي مَسْجِدِ الْكُوفَةِ فُرادى أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ صَلاةً فِي غَيْرِ جَمَاعَة».(166)

4. اقامتگاه حضرت خضر5. در اين مكان است كه اسرافيل در صور مى دمد تا مردگان، زنده شوند.(167)
6. منزل و سجده گاه حضرت نوح.7. ازاين مكان هفتاد هزارنفر محشور و بدون حساب واردبهشت مى شوند.(168)
8. نشستن در مسجد كوفه بدون تلاوت قرآن نيز عبادت است.(169)

مقامات مسجد كوفه

در ميان مردم، مقاماتى در مسجد كوفه معلوم و مشهور است كه عبارتند از:

1. رُحبه امير المؤمنان
در پيش مسجد كوفه، جايى كه درِ مسجد كوفه جاى داشته، سكويى است كه امام على(عليه السلام) پيش از نماز يا مواقع ديگر، روى آن مى نشسته و به پرسش هاى مردم پاسخ مى داده است. بخشى از روايات به اين موضوع اشاره دارد.(170)

2. دكة القضاء
مكانى كه امام على(عليه السلام) در آنجا قضاوت مى كرد. در آن موضع، ستون كوتاهى وجود داشته كه روى آن اين آيه قرآن را نوشته بودند: { إِنَّ اللهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ اْلإِحْسانِ...} .(171)

3. بيت الطشت
بهتر است دو ركعت نماز در اين مكان خوانده شود.

محلى كه يكى از معجزات امام على(عليه السلام) در آن رخ داده است، داستان معجزه امام اين گونه است: زالويى وارد شكم دخترى مى شود و با مكيدن خون بدن وى، رشد كرده و بزرگ مى گردد، در نتيجه شكم دختر همچون زنان حامله بزرگ مى شود. قصه در همهشهر مى پيچد. برادران دختر، او را نزد امام آوردند

تا حكم درباره اش جارى كند، امام كه در مسجد كوفه حضور داشت دستور داد، پرده اى نصب كنند. آنگاه به قابله فرمود تا دختر را پشت پرده برده و معاينه كند، قابله پس از معاينه گفت: به نظر من اين دختر حامله است. امام كه عالم به غيب بود، دستور داد طشتى پر از لجن بياورند و دختر را در آن بنشانند. به دستور امام عمل كردند. زالوى بزرگ كه داخل شكم دختر قرار داشت، با استشمام بوى لجن بيرون آمد و همه، حقيقت امر را فهميدند.(172)

4. مقام حضرت آدم(عليه السلام)ستون هفتم مسجد كوفه معروف به مقام حضرت آدم است. اين مكانى است كه خداوند توبه آدم را قبول كرد.(173) همچنين امير المؤمنين(عليه السلام) نزديك اين ستون نماز مى خواند، لذا به مقام امير المؤمنين(عليه السلام) نيز معروف است.

5. مقام حضرت ابراهيم(عليه السلام)ستون چهارم مسجد، جنب باب انماط مكانى است كه حضرت ابراهيم(عليه السلام) در آنجا نماز خوانده است. در اين مقام مقدس چهار ركعت نماز، در دو ركعت اوّل حمد و توحيد و در دو ركعت دوم، حمد و قدر بخواند.(174)

6. مقام جبرئيل
ستون پنجم منصوب به حضرت جبرئيل مى باشد. درشب معراج كه پيامبرگرامى(صلى الله عليه وآله)از بيت الحرام به مسجدالاقصى در حركت بود، هنگامى كه به سرزمين كوفه رسيد، جبرئيل به پيامبر فرمود: اى رسول خدا، اكنون مقابل مسجد كوفه ايد، پيامبر با اجازه خداوند در آن دو ركعت نماز گزارد.(175) همچنين امام حسن(عليه السلام) در نزديكى اين ستون نماز مى خواند، لذا به مقام امام حسن نيز معروف است.(176)

7. مقام حضرت امام زين العابدين(عليه السلام)ستون سوم، جايگاهى كه امام سجاد(عليه السلام) در آنجا نماز خوانده است. ابو حمزه ثمالى مى گويد: «ديدم على بن الحسين(عليهما السلام) وارد مسجد كوفه شد و دو ركعت نماز خواند و سپس سر به دعا برداشت، پس از مدتى راه مدينه را در پيش گرفت تا برگردد. به او گفتند: براى چه به اينجا آمدى؟ جايى كه پدر و جدّت را كشتند؟ فرمود:

«پدرم را زيارت كردم و در اين مسجد نماز خواندم.»(177)

8. محراب امير المؤمنين(عليه السلام)مكانى كه ابن ملجم مرادى، فرق امام را شكافت و او را به شهادت رساند.

9. مقام امام صادق(عليه السلام)راوى مى گويد: در ايّام بنى عباس، روزى ديدم امام صادق از باب الفيل وارد شد و نزد ستون چهارم نماز خواند.(178)

10. مقام حضرت خضر
11. جايگاه به گِل نشستن كشتى نوح