«اى فرزند رسول خدا، مى خواهم مطلبى را از شما بپرسم كه خود نسبت به آن داناتر مى باشيد. حضرت فرمود: عثمان! بفرما بنشين.» امام پس از بيان اين جمله كوتاه، با حالتى خشمگين از جاى خود برخاست و در آن حال كه اتاق را ترك مى كرد به حاضران فرمود: «هيچ كس بيرون نرود.»ياران در پيروى از كلام امام، از جاى خويش حركت نكرده، منتظر آمدن آن حضرت شدند. امام(عليه السلام) پس از درنگى، كوتاه اما سراسر شور و التهاب، بازگشت و عثمان بن سعيد را صدا زد. او به سرعت از جاى برخاست و ايستاد. امام رو به او و ديگر ياران فرمود: «بگويم براى چه نزد من آمده ايد؟» عثمان گفت: «بفرماييد اى فرزند رسول خدا!» حضرت فرمود: «آمده ايد از امام بعد از من بپرسيد؟» عثمان گفت: «آرى، يابن رسول الله!» در آن لحظه، كودكى چون شاخه نخلِ نور وارد اتاق شد... عزيزى چون پاره ماه كه
صفحه 360 از هر كس بيشتر به امام حسن(عليه السلام) شباهت داشت. امام چون خوشحالى آميخته با حيرت يارانش را ديد، چنين فرمود:
«بعد از من، اين امام شما و جانشين من است. از او پيروى كنيد و پراكنده نشويد (كه در صورت تخلف) در كار دينِ خود، به هلاكت مى رسيد. بدانيد كه بعد از اين ديدار، ديگر او را نخواهيد ديد تا عمر او كامل گردد. پس هر آنچه عثمان بن سعيد از جانب او به شما خبر مى دهد، بپذيريد; چرا كه او نماينده امام شماست و نيابت به وى سپرده مى شود.»(1) پس از شهادت امام حسن عسكرى(عليه السلام) ، عثمان بن سعيد بر پايه مأموريتى كه به او سپرده شده بود، به منظور غسل دادن امام راهى منزل آن حضرت گرديد و پس از حضور، تمام كارهاى لازم ـ چون غسل دادن وحنوط كردن ـ را انجام داد وبدن مطهّر پيشوايش، امام عسكرى(عليه السلام) را براى برپايى نماز از سوى حضرت مهدى(عليه السلام) و تدفين، مهيّا ساخت. نخستين سفير موعود(عليه السلام)با آغاز امامت حضرت مهدى(عليه السلام) ، عثمان بن سعيد افتخار نمايندگى حضرت مهدى(عج) را در عصر غيبت صغرى داشت و محور تماس و ارتباط شيعيان با آن حجت خدا بود. واژه «سفير» در آن دوره، به جاى واژه «نايب» به كار مى رفت و او يگانه محور ارتباط امام زمان (عج) با مردم بود. عثمان بن سعيد اولين سفير از چهار سفير خاص آن حضرت در دوره غيبت صغرى است.(2) غيبت صغرى از 260 هجرى (سال شهادت امام 1. كتاب الغيبه، ص357 ; بحارالأنوار، ج51 ، ص3462 . نكـ : كتاب الغيبه، ص353 ; بحارالأنوار، ج51 ، ص344 ; مامقانى، تنقيح المقال، ج2، ص245
امام حسن عسكرى(عليه السلام) اولين سفير حضرت مهدى(عليه السلام) را اين گونه معرفى مى كنند: پس هر آنچه عثمان بن سعيد از جانب او به شما خبر مى دهد بپذيريد; چرا كه او نماينده امام شماست و نيابت به وى سپرده مى شود (نكـ : منتخب الأثر، ص355) همچنين حضرت مهدى(عليه السلام) پس از شهادت پدر ارجمند خويش، به كاروانيان قمى چنين فرمود: «بعد از اين، چيزى به سامرا نفرستيد و مالى را نياوريد. شخصى را در بغداد معين مى كنم، اموال را به او بدهيد. توقيعات از او صادر مى گردد.» پس از آن، عثمان بن سعيد به عنوان سفير امام، فعاليت خويش را در ادامه مسؤوليت گذشته اش، آغاز كرد.
صفحه 361 حسن عسكرى(عليه السلام) ) آغاز(1) و تا سال 329 (سال درگذشت آخرين سفير خاص حضرتمهدى(عليه السلام) ) ادامه يافت و مدت آن 69 سال بود.(2) اين مقطع از غيبت را مى توان دوره آماده سازى شيعيان براى پذيرش غيبت كبرى ناميد; زيرا با توجه به خصوصيت مهم غيبت دوم ـ كه ارتباط مستقيم شيعيان با امام قطع گرديد، آنها احكام خويش را تنها با نايبان عام حضرت; چون فقها و علماى واجد شرايط مطرح مى سازند ـ اگر آن دوره به يكباره رخ مى داد، امكان انحراف در افكار مردم وجود داشت; از اين رو، براى جلوگيرى از اين امر، ابتدا غيبت صغرى رخ داد تا شيعيان در آن دوره چندين ساله، با سفراى خاص امام انس گيرند و از آن راه، با پيشواى خويش در ارتباط باشند و آنگاه كه زمينه اى بهتر فراهم گرديد، غيبت نخست جاى خويش را به غيبت كبرا دهد.(3) در اين ايام، اگر چه توده مردم از ديدن امام خويش محروم بودند، ليكن ارتباط آنان به طور كامل قطع نبود و ايشان به وسيله نواب خاص با آن حضرت تماس مى گرفتند. عثمان بن سعيد همچون ساير سفيرانِ بعد از خويش، وظيفه مهمى را ايفا مى كرد، براى آشنايى با اهميت مقام عثمان و چگونگى فعاليت تشكيلات سفارت و وسعت و نفوذ اين سازمان مهم، به اختصار مطالبى عنوان مى گردد. الف ـ پنهان كردن نام و جايگاه امام سفراى خاص، از بردن نام امام زمان (عج) و افشاى محلّ او منع شده بودند تا جان آن حضرت از سوى حكومت عباسى و ساير دشمنان به خطر نيفتد. روزى عبدالله بن 1. گروهى از دانشمندان شيعه، سال تولد آن حضرت را (255هـ .) آغاز غيبت صغرى مى دانند كه در نتيجه، دوران آن غيبت 74 سال مى شود. به ظاهر چون حضرت مهدى(عج) از بدو تولّد از ديد مردم غايب بوده سبب طرح اين ادعا مى باشد. (نكـ : اعلام الورى، ص444).2 . كتاب الغيبه، ص396 ; تاريخ الغيبة الصغرى، ص3413 . سيره پيشوايان، ص673
صفحه 362 جعفر حميرى ـ صاحب قرب الاسناد كه از شيعيان برجسته به شمار مى رفت ـ در ديدارخود با عثمان بن سعيد، پس از مقدمه چينى، از وى چنين پرسيد: آيا جانشين امام عسكرى(عليه السلام) را ديده اى؟ عثمان بن سعيد پاسخ داد: آرى. عبدالله بن جعفر حميرى پرسيد: نام آن حضرت چيست؟ عمرى از پاسخ اين پرسش خوددارى كرد و گفت:
«بر شما حرام است كه در اين باره پرسش كنيد و من اين سخن را از پيش خود نمى گويم ـ چه، اختيارى ندارم كه حلالى را حرام يا حرامى را حلال كنم ـ بلكه اين به دستور خود اوست; زيرا حكومت (عباسى) بر اين باور است كه امام عسكرى(عليه السلام) درگذشته و فرزندى از خود باقى نگذاشته است و به همين دليل نيز ارث او را ميان كسانى كه وارث آن حضرت نبودند، تقسيم كردند و اين موضوع با صبر و سكوت امام روبه رو گرديد و اكنون كسى جرأت ندارد با خانواده او ارتباط برقرار كند يا چيزى از آنها بپرسد و اگر اسم امام فاش شود، مورد تعقيب قرار مى گيرد. زنهار! زنهار! خدا را در نظر بگيريد و از پى گيرى اين بحث، خوددارى كنيد.»(1) ب ـ استتار سفيران امام براى در امان ماندن از تهديدات و فشارهاى حكومت عباسى، براى انجام مأموريت خود، از پنهانكارى بهره مى جستند و بدين وسيله بر آن بودند كه زمينه محدود ساختن يا تعطيل كردن فعاليتشان پيش نيايد و با بسيج امكانات و نيروهاى متعهد ارتباط خويش را با شيعيان توسعه و استمرار بخشند; از جمله آنكه ايشان در مقابل دريافت وجوه و اموال، قبض و رسيد نمى دادند(2) و يا آنكه براى خويش شغلى را 1. كتاب الغيبه، ص243 ; سيد هاشم بحرانى، حلية الأبرار، ج2، ص687 ; تاريخ الغيبة الصغرى، ص466 ; سيره پيشوايان، صص483 و 4842 . تاريخ الغيبة الصغرى، ص470 ; سيره پيشوايان، ص685 ; البته وكلا موظف به ارائه رسيد بودند.
صفحه 363 برمى گزيدند تا با آن شيوه صورى، از گزند جاسوسان و مأموران حكومتى در امان باشند. روغن فروشى عثمان بن سعيد نيز از اين نمونه است. ج ـ سازماندهى وكلا سفيران خاص، در مدت سفارت خويش، به منظور گسترش حوزه فعاليت و تحت پوشش گرفتن شيعيان در نقاط مختلف، نمايندگانى را در شهرها و ايالات گمارده بودند. اين تعداد كه به وكيل نيز معروف بودند، از ميان پاكترين و با نفوذترين مردم گزينش شدند; گروهى از آنان، از وكلاى عصر امامان معصوم پيش به شمار مى رفتند. وكلا نيز هر يك در مناطق و شهرهاى خاصى فعاليت مى كردند و در بعضى از موارد، آنان هم در مناطق تحت پوشش خويش وكيل به خصوصى داشتند.
لطفا منتظر باشید ...
