مفهوم سياست خارجى - تاریخ و اصول روابط بین الملل نسخه متنی

اسـت ، زيـرا بـخـش عـمـده روابـط بـيـن المـلل را (سـيـاسـت بـيـن المـلل ) تـشـكـيـل مـى دهـد كـه از تعامل سياست خارجى دولتها نشاءت مى گيرد. دولتها، به طور انحصارى ، مسؤ وليت تدوين و اجراى سياست خارجى را بر عهده دارند و بررسى رفتار دولتها در اين حوزه ، از وظايف مهم علم روابـط بـيـن المـلل مـى بـاشـد. سـيـاسـتـگـزارى خـارجـى ، هـم اكـنـون ، بـخـش قـابـل مـلاحـظـه اى از تـحـقـيـقـات و نـظـريـات رشـتـه روابـط بـيـن المـلل را بـه خـود اخـتـصـاص داده اسـت . در ايـن فـصـل ، برخى از نكات مهم و برجسته آن مورد بررسى قرار مى گيرد.

مفهوم سياست خارجى

مـفـهـوم (سـيـاسـت خـارجـى ) در يـك كشور مربوط مى شود به تدوين ، اجرا و ارزيابى تصميم گيريهايى كه از ديدگاه همان كشور جنبه برون مرزى دارد.(395) دولتـها به وسيله سياست خارجى با دنياى خارج ارتباط برقرار مى كنند. مجموعه خط مشى ها، سـيـاسـتـهـا و تـصـمـيـم گـيـريـهـايـى كـه تـوسـط دولتـمـردان اعـمـال مـى شـود و عرصه تحقق آنها در ماوراى مرزهاى ملى است ، جزو سياست خارجى محسوب مى شود. اين مفهوم ، از ميان روابط بسيار گوناگونى كه يك كشور ممكن است با جهان خارج داشته بـاشـد، تـنـهـا در بـر گـيرنده آن دسته از روابطى است كه دولتها، كارگزار آن مى باشند. بـديـن سـان ، روابـط افـراد، گـروهها، سازمانها و شركتها با ساير ملتها و دولتها در حوزه تجزيه و تحليل سياست خارجى قرار نمى گيرد.(396) سـيـاسـت خـارجـى ، چـنـانـكـه بـصـراحـت در تـعـريـف آن آمـده اسـت ، شامل سه مرحله (تدوين )، (اجرا) و (ارزيابى ) است . در مرحله تدوين ، سياستمداران با ملاحظه اطـلاعـات ديـپـلمـاتـها و دستگاه سياست خارجى و همچنين با در نظر گرفتن منافع و اهداف ملى ، سـيـاست خارجى را تنظيم مى كنند؛ يعنى چه نوع روابط يا موضعگيرى و با كدام كشور. مرحله اجـرا بـه رونـد تـحـقـق اهـداف سـيـاسـت خـارجـى ارتـبـاط دارد كـه شـامـل (روشـهـا و ابـزارهـا و تـكـنـيكهاى ) اجراى سياست خارجى است ، بدين معنا كه آيا از روش مـذاكـره يـا تـهـديـد اسـتـفـاده شـود، بـعـلاوه ، كـدامـيـك از عـوامـل سـيـاسـى ، اقـتـصـادى ، نـظـامى و فرهنگى در اجراى تصميمات مورد نظر بايد به كار گـرفـته شود. ارزيابى سياست خارجى به ميزان موفقيتها و شكستها در فرآيند اجراى سياست خـارجـى مـربـوط مـى شـود. ايـن امـر، مـوجـب تـصـحـيـح و تعديل سياستگذارى خارجى ، مى شود.

تفاوت سياست داخلى و خارجى

در تـجـزيـه و تـحـليـل سـيـاست خارجى بايد به تفاوت آن با سياست داخلى اشاره كرد؛ زيرا تـفـاوتهاى اصولى و زيربنايى در اين دو حوزه ، در شناخت ما از مطبوعات و پديده هاى خارجى مـؤ ثـر اسـت . ايـن تـفـاوتـهـا در چـهار زمينه (عرصه و قلمرو)، (حاكميت )، (ابزارها و روشها) و (اهداف ) قابل تبيين است .

عـرصـه سـيـاسـت داخـلى در قـلمـرو مـرزهـاى كـشـور اسـت ، حـال آنـكـه مـيـدان اجـراى سياست خارجى در وراى مرزهاى كشور قرار دارد. تصميم گيرندگان ، هـنـگـام تـدويـن و تـصـويـب قـوانـيـن در مـورد امور داخلى ، به اين نكته توجه دارند كه محيط و شـرايـط داخـلى تـا چـه انـدازه اى پـذيـراى آنـهـاسـت . در مـقـابـل ، سـيـاسـتـگـذاران خارجى به محيط بين المللى و شرايط ساير كشورها توجه مى كنند. هرگاه اين زمينه ها، بسترى مناسب براى تحقق آرمانها و اهداف دولت باشد، در آن موارد، تصميم مناسب را مى گيرند.

حـاكـمـيـت در داخـل ، تـام اسـت ولى در خـارج ، نـاقـص ؛ بـديـن مـعـنـا كـه دولت در اِعـمـال قـدرت بـر مـحـدوده سـرزمـيـن تـحـت حـاكـمـيـت خـود، اقـتـدار كـامـل دارد. هـمـه گـروهـها، افراد و سازمانها ناچارند از دستورات و فرامين حكومتى اطاعت كنند و هـرگـونـه سـرپـيـچـى مـى تـوانـد بـا تـوسـل بـه قـوه قـهـريـه ، جـلوگـيـرى و كنترل شود. امّا همين دولت در خارج از مرزهاى خود چنين اقتدارى را ندارد. حاكميت در بُعد خارجى ، تـنـهـا بـه اسـتـقـلال يـك كشور اشاره دارد و دولت از اين نظر، فاقد قدرت ما فوق بر ساير واحدهاى سياسى است .

ابـزارها و روشهاى اجراى سياست خارجى نيز با سياست داخلى متفاوت است . در سياست داخلى از (قـانـون )، (پـاداش و مـجازات ) و (اقناع و استدلال ) براى اجراى برنامه هاى دولت استفاده مى شـود. در سـيـاسـت