مرحله نخست جنگ سرد - تاریخ و اصول روابط بین الملل نسخه متنی

قـدرتـهـاى بـزرگ فـاتـح بـر سـر غـنـايم جنگ ، اختلاف نظر پيدا كردند. گو اينكه اين مقدّر تـاريـخ و سرنوشت محتوم همه قدرتهاى مادى است كه پس از پيروزى ، براى بردن صلح نيز بايد با يكديگر به مبارزه برخيزند؛ اگر تا ديروز مبارزه در ميدانهاى جنگ بود، امروزه ، بر سر ميز مذاكره بايد بيشترين امتيازات را به دست آورد. فاتحان جنگ جهانى دوم با چنين نگرش و بينشى رو در روى يكديگر قرار گرفتند.

دو ابـرقـدرت آمـريـكـا و شـوروى (سـابق )، در پسِ جنگ جهانى دوم ، به عنوان دو قطب سرمايه دارى غرب و كمونيسم شرق ظاهر شدند. اين دو بلوك ، متحدان و اقمار ويژه خود را داشتند و بر سـر مـرزها و حوزه هاى نفوذ به رقابت پرداختند. نظام دو قطبى در تمامى ابعاد ايدئولوژيك ، اقـتـصـادى ، سـيـاسـى ، نـظـامـى و فـرهـنـگـى بـه سـردمـدارى آمـريـكـا و شـوروى ، مـركـز ثـقـل بـيـن الملل شناخته شد.

از اين پس ، محور تعيين كننده در روابط بين المللى ، محور مسكو ـ واشـنـگـتـن بـود. تـصـمـيـمـهـاى مـهـم مـربـوط بـه روابـط دولتـهـا، مـسائل اقتصادى ، اختلافات حل نشده در اروپا، تسليحات و...، همه و همه ، تحت الشعاع نظرات رهـبـران آمـريـكـا و شـوروى (تـرومـن و اسـتـاليـن ) قـرار گـرفـت . بدين سان ، نظام دو قطبى جايگزين نظامهاى موازنه قوا و امنيت دسته جمعى پيشين شد.

جـنـگ جـهـانـى دوم ، هـمـچـنـيـن ، پـايـان دوران اروپـا مـحـورى و اروپـا مـدارى بـود. اروپـا، در طول پنج سال و نيم جنگ ، چنان ضعيف شده بود كه ديگر نمى توانست نقشهاى سابق خود را در اداره روابـط بـيـن المـللى ايـفـا كـنـد. آلمـان زيـر چـكـمـه هـاى اشـغـال سـربـازان آمـريـكـا، شـوروى ، فـرانسه و انگليس قرار داشت . انگلستان رمقى نداشت و فـرانـسـه دچـار ضـعـف مفرط گرديد. تمدن اروپايى كه به اوج رسيده بود، شايد بر اساس سـنـّت تـاريـخ ، روند زوال و سقوطش آغاز شده بود. جنگ چنان پيكر اروپا را نحيف ساخته بود كـه ديـگـر نـاى حـركـت نداشت . اروپاى باخترى در حوزه نفوذ آمريكا و اروپاى خاورى در حوزه نفوذ شوروى قرار گرفت .

مـتـغـيـرهـاى تـجـزيـه و تـحـليـل روابـط بـيـن المـلل ، بـعـد از جـنـگ جـهـانـى دوم ، بـطـور كـامـل مـتـفـاوت شد. ظهور دو ابر قدرت شرق و غرب ، روند استعمار زدايى و پيدايش كشورهاى مستقل جديد، آشكار شدن تدريجى جنگ سرد ميان دو بلوك ، پايان اروپا مدارى و آغاز دور جديدى از سـيـاسـت سـدسـازى در مـقـابـل كـمـونـيـسـم ، پـارامـتـرهـاى تـعـيـيـن كـنـنـده در روابـط بـيـن المـلل هـسـتـند.

بر اين اساس ، فصل حاضر، به بررسى نقاط عطف تاريخى روابط قدرتهاى بـزرگ اخـتـصـاص يـافـتـه اسـت ؛ قـدرتـهـايـى كـه بـا داشتن حق وتو در شوراى امنيت سازمان مـلل مـتـحـد، صلح و امنيت بين المللى را به منافع خود پيوند زده بودند. با اين وجود، پيدايش ‍ قـدرت جـهـان سـوم ، تـحـت عـنـوان جـنـبـش عـدم تـعـهـّد، تـا حـدودى بـه تعادل جديد انجاميد. دورانهاى بعد از جنگ جهانى دوم ، با (جنگ سرد) و (تنش زدايى ) مشخص مى شود كه در زير به بررسى تفصيلى آنها مى پردازيم :

مرحله نخست جنگ سرد

شكل گيرى جنگ سرد

اروپـاى شـرقـى ، كـشـورهـاى اقـمـارى اتـحـاد شـوروى : ارتـش سـرخ از سـال 1944 تـا 1945 م ، تـقـريـبـاً، تـمـام اروپـاى شـرقـى را فـتـح و اشـغـال كرد. استالين ، به بهانه حفظ امنيت اتحاد شوروى ، دولتهاى كمونيستى طرفدار مسكو را تـا 1947 در كـشـورهـاى لهستان ، بلغارستان ، رومانى ، يوگسلاوى ، مجارستان و آلبانى روى كـار آورد و چـكـسـلواكـى را نـيـز در 1948 م با يك كودتاى كمونيستى در اين طيف قرارداد. البته ، دولتهاى فوق بر اساس آراى ملت در طى يك انتخابات عمومى به قدرت رسيدند، امّا نتايج انتخاباتى كه ارتش سرخ اداره كننده آن بود، از آغاز روشن بود. با اين اقدامات ، سوء ظـن غـرب ، بويژه آمريكا، نسبت به اهداف و مقاصد استالين در گسترش كمونيسم به هر وسيله مـمـكـن ، افـزايـش يـافـت و خـطـوط اوليـه جـنگ سرد، هر چند به صورت تيره و تار، در اروپا تـرسـيـم شـد. پرده آهنين كه با سخنرانى چرچيل به تصوير كشيده شد، نشان مى داد كه قلب اروپـا، در واقع حد فاصل و مرز جهان دموكراسى و كمونيستى است و غرب مى بايست جهت محدود كردن توسعه كمونيسم ، دست به اتحاد و ائتلاف نوين بزند.(128) دكـتـريـن تـرومـن و طـرح مـارشـال : دكـتـريـن تـرومـن در قـبـال نـاتـوانـى و عـجـز انـگـلستان