نظام دو قطبى و مراحل آن - تاریخ و اصول روابط بین الملل نسخه متنی

نظام دو قطبى و مراحل آن

نـظـام بين المللى ، به طور كلى ، بر روابط پيچيده واحدهاى سياسى به صورت يك مجموعه يـكـپـارچـه و داراى تـعامل ، دلالت دارد. واحدهاى سياسى كه به منزله اجزا و عناصر اين سيستم است ، در روابط متقابل خود، رعايت قواعد و اصول حاكم بر سيستم را كرده و رفتار هر يك ، بر ديـگرى تاءثير مى گذارد. اين نوع نگرش به يمن انقلاب صنعتى و انقلابهاى تكنولوژيك و ارتـبـاطـات بـه وجـود آمـد. بـا پـيـدايـش ايـن متغيّرها در عرصه روابط دولتها، قواعد رفتارى مـنظمترى بر عملكرد دولتها حاكم شد. كم كم ، بر ميزان و تنوع روابط دولتها افزوده شد و روابـط مـتـقـابـل آنـهـا به صورت مجموعه اى درآمد و نظام بين المللى صورتهاى خاص خود را يـافـت . مـهـمـتـريـن نـقـطـه عـطـف و شايد سرآغاز اين گونه روابط را مى توان در معاهده صلح وسـتـفـالى (1648) مـشـاهـده كـرد.(227) نـظـام موازنه قوا از اين تاريخ بر روابط متقابل قدرتهاى بزرگ حاكم شد.

نـظـام مـوازنه قوا: جوهره اين نظام بر روابط مبتنى بر قدرت نظامى دولتهاى بزرگ استوار اسـت . از قـرن هـفـدهـم ، قـدرتهاى بزرگ اروپايى آن دوران به مدت سه قرن ، اين نظم را در روابط متقابل خود اعمال كردند. نظام موازنه قوا، با همه كاستيها و فراز و نشيبهايش ، طى سه قرن متوالى توانست صلح و همكارى نسبى بين المللى را ايجاد و حفظ كند. اتحادها و ائتلافهاى انـعـطـاف پـذيـر اين نظام ، يك دوره صلح و ثبات نسبى را براى جامعه بين المللى به ارمغان آورد. بـا ايـن وجـود، شـكـنـنـدگـى مـوجـود در مـاهـيـت مـوازنـه قـوا، سـرانـجـام ، زوال آن را در پـى داشـت . جـنـگ جـهانى اول در سال 1914، در واقع ، پايان اين نوع نظام بين المللى مى باشد؛ زيرا روح آن كه جلوگيرى از جنگ بين قدرتهاى عمده بود، با آغاز و طولانى شـدن جـنگ جهانى اول (

1914 ـ 1918)، از كالبد خارج شد و عمرش به سر آمد. تاسيس جامعه ملل و ميثاق آن ، آغاز (سيستم امنيت دسته جمعى ) بود.

سـيـسـتـم امـنـيـت دسـتـه جـمـعـى :

قـدرتـهـاى فـاتـح جـنـگ جـهـانـى اول ، بـا يـك نـگـرش ايـده آليـسـتـى ، اقـدام بـه تـاءسـيـس جـامـعـه مـلل ، بـه عنوان يك سازمان بين المللى حافظ صلح و گسترش همكارى در جامعه جهانى كردند. امـنـيـت ، در سـيـسـتـم امـنـيت دسته جمعى ، يك پديده عمومى و همگانى بود؛ پديده اى كه تنها با تـاءمـيـن آن بـراى هـمـه دولتـهـا و مـلتـهـا، پـرهـيـز از تـوسـل بـه زور و در پـيـش گـرفـتـن راه حـل مـسـالمـت آمـيـز بـراى حـل و فـصـل اختلافات را مى توانستند به عنوان قاعده عمومى در رفتار دولتها حاكم گردانند. هـر چـند، در سالهاى نخستين پس از جنگ ، كار آمدى امنيت دسته جمعى با شك و ترديد تلقى شد، امـّا بـيـن سالهاى 1925 تا 1929، تقريباً همه قدرتهاى بزرگ ، امنيت دسته جمعى را پايه و اسـاس روابـط و رفـتـار خـود قـرار دادنـد. دهـه 1930، دهـه آزمـون جـامـعـه مـلل و امنيت دسته جمعى بود. تجاوزات واقع شده در اين دهه و آغاز جنگ جهانى دوم ، نشان داد كه ايـن نـظـام نـمـى تـوانـد صـلح و امـنيت بين المللى را به طور پايدار تاءمين و حفظ كند. پس از پـايـان جنگ جهانى دوم (1945) و ظهور دو قدرت برتر و فاتح (آمريكا و شوروى ) نظام بين الملل به صورت دو قطبى درآمد.

در نظام دو قطبى ، روابط دو ابرقدرت ، در ابعاد (ايدئولوژيك ، سياسى ، اقتصادى و نظامى )، تـواءم بـا رقـابـت و خـصـومـت بود. جنگ سرد سالهاى 1945 تا 1962، بيانگر اين روابط تـخـاصـم آمـيـز اسـت . جـنـگ كـره ، جـنـگ ويـتـنـام ، بـحـران كـانـال سـوئز، ديـوار بـرليـن ، بـحـران مـوشـكـى كـوبـا و دهها مورد از اين نمونه ، همگى از نـمـودهـاى بارز اين نوع روابط و نظام مى باشد. آمريكا و شوروى ، زير چتر نظام دو قطبى ، دنـيـا را بـه مـنـاطـق نـفـوذ خـود تـقـسـيـم كـردنـد، اتـحـاديـه هـاى نـظـامـى و اقـتـصـادى در مـقـابـل يكديگر ايجاد كرده و هر يك در بالاى هرم سلسله مراتب اقتدار، به سردمدارى بلوكهاى شرق و غرب ، پرداختند. آنها همچنين ، رقابت تسليحاتى استراتژيك و نيروهاى هسته اى را به نـقـطـه اوج خـود رسـانـدنـد. نـظـام دو قـطـبـى حـدود 45 سال حاكميت بر جهان ، مراحل زير را سپرى