نظرى بر تاريخ سياسى و تحقيق در مسائل اساسى آن - حکمت اصول سیاسی اسلام نسخه متنی

نظرى بر تاريخ سياسى و تحقيق در مسائل اساسى آن

آيا همه ى حقائق و تعليمات سياسى از يونان تقليد مى شود؟

اكنون مى پردازيم به سير تاريخ سياسى كه بشر آن را پشت سر گذاشته و آن هويتى كه از سياست دورانهاى اخير قابل مطالعه است. قبلا اين نكته را يادآور مى شويم كه در دورانهاى اخير چه در شرق و چه در غرب، يك روش فكرى در مقدمه ى بررسى مسائل علمى فلسفى شايع شده است و آن اينست كه هر مسئله اى را كه مورد بحث و تحقيق قرار مى دهند،نخست راهى سرزمين يونان مى شوند كه ريشه هاى اصلى آنها را به هر ترتيبى است از افكار فلاسفه و دانشمندان آن سرزمين از "تاليس" گرفته تا "اقليدس" پيدا كنند، گاهى همه ى آنچه را كه امروزه مورد تحقيق قرار مى دهند، به يونان نسبت مى دهند، مانند منطق كه تا پيش از دوران معاصر ما، همه آنرا به ارسطوى يونانى نسبت مى دادند، گاهى ديگر بعد يا چند بعدى از ابعاد آنچه را كه مورد بررسى است، به يونان نسبت مى دهند.

نمى توان در اصل اين واقعيت ترديد كرد كه مقدارى از واقعيات تحقيق شده در يونان تاكنون قابل استفاده بوده و بر طبق قاعده ى قدردانى از ارزشها بايد از آن نوابغ و متفكران قدردانى نموده و نام نيك آنان را همواره در صفحات تاريخ فلسفه و علوم ثبت نمود. [ در سوره ى الاعراف آيه 85 چنين است: و لا تبخسوا الناس اشيائهم "اشياء مردم را كم ارزش نكنيد" در اين آيه هم كلمه ى الناس عام است كه شامل عموم مردم بدون هيچ گونه تبعيض است و هم كلمه ى الاشياء كه شامل همه چيزهاى قابل ارزش است. ] ولى لازمه ى عمل به اين قاعده آن نيست كه ما نبايد اطلاعى از نوابغ و متفكران ديگر جوامع داشته و از زمان ممتد مابين زمان درخشندگى فلسفى علمى يونان تا زمان معاصر، چشم پوشى كنيم. يكى از آن موارد افراطگرى مربوط به قسمت سياسى علوم انسانى مى باشد كه چشمگير بودن درخشش يونان در فلسفه و علوم زمان قديم موجب شده است كه سهم بيشترى به يونان اختصاص داده شود، در عبارت زير توجه شود:
به اهميت اين موفقيت بزرگ يونانيان از مقايسه و ملاحظه ى اين نكته مى توان پى برد كه الحق و الانصاف تا قرنها بعد از حكومت يونان، هيچ ملتى نتوانست ايده آل آزادى انسان را به طورى كه تحت نفوذ و تاثير موسسات سياسى و فلسفى هيئت حاكمه قرار نگيرد، براى مردم به وجود آورد، اينست سرچشمه ى افتخار فلسفه ى سياسى يونان و سيستم حكومت آتن و امروز كه 2500 سال از آن تاريخ مى گذرد و ترقيات صنعتى و فنى و علمى انسان تا اين پايه رسيده مى بينيم: همان ايده آلها كه در جامعه ى كوچك يونان قديم بحث و حل شده هنوز مورد تحقيق و بحث قرار دارد [ تاريخ فلسفه ى سياسى آقاى بهاءالدين پازارگاد- ج 1 ص 64. ]

واقعيت اينست كه در يونان باستان همانطور كه نويسنده در جمله ى اخير متذكر شده است، مقدارى از مفاهيم سياسى و طرز كاربرد آنها، مورد بحث و تحقيق قرار گرفته است، ولى آيا مسائل سياسى و مشكلات فراوانى كه در آن مسائل از زمان قديم تاكنون وجود دارد، حل و فصل شده است؟ اين سئوالى است كه صاحبنظران از آن جمله آلفرد نورث وايتهد پاسخ منفى به آن داده و مى گويد: در خصوص اختلاف نظرهاى سياسى دنياى باستانى، هنوز تاكنون چيزى حل و تصفيه نشده است، تمامى مسائل مورد بحث افلاطون
امروز هم مطرح است، مع ذلك مابين نظريات سياسى قديم و جديد تفاوت عمده اى وجود دارد، چون ما با قديمى ها در يك قضيه كه آنها همگى در آن اتفاق داشتند اختلاف داريم، در آن دوران، بردگى محور استدلال نظريات سياستمداران بود، اما امروزه محور استدلال سياستمداران مسئله ى آزاديست، در آن روزها افكار نافذ در تطبيق اصول بردگى بر حقائق ساده ى احساسات اخلاقى و روشهاى اجتماعى با مشكلات مواجه مى شد و امروزه تحقيقات اجتماعى ما در تطبيق دادن عقيده ى راجع به آزادى، با دسته اى ديگر از حقائق آشكارى كه به دست آورده، تطبيق ناپذيرند و فقط به عنوان ضرورت وحشى تنفرآور تصور مى شوند، دچار اشكالاتى مى گردد، با اين اوصاف، آزادى و مساوات با اختلاطى از اوصاف معيوب كه به دنبال دارد، محور استدلال افكار سياسى جديد را تشكيل مى دهد، در حاليكه بردگى براى پيشينيان محور استدلال مشابهى بوده با اختلاط به اوصاف معيوب آن. [ ماجراهاى "سرگذشتهاى" انديشه ها ص 22 از متن انگليسى. ] عبارتى ديگر از متفكر فوق الذكر ديده مى شود كه تفكرات حتى قوانين سياسى را براى هميشه تسليم اراده دولتمردان مى داند: طبيعت بشرى آنچنان گره خورده است كه ارزش آن برنامه كه روى كاغذ براى تنظيم مصالح اجتماع مى آيد در نزد مرد حاكم، حتى با ارزش همان كاغذ باطل شده هم مساوى نيست [ ماخذ مزبور ص 33 از متن انگليسى. ] اين همان مضمون است كه متفكر بزرگ يونان ارسطو نيز به آن اشاره كرده و مى گويد: حتى خردمندترين زمامداران نمى تواند خود را مطيع قانون شمارد و با آن سازگارى كند [ تاريخ فلسفه ى سياسى ج 1 ص 139. ] و خود مولف هم در ماخذ مزبور در مجلد 1 ص 58 مى گويد: تمدن امروز و اجتماع جديد به واسطه كثرت جمعيت و مشكلات ديگر، هيچگاه نمى تواند آن احساسات و ايده آلهاى حيات سياسى يونان را در مردم امروز ايجاد نمايد البته چنانكه در همين بحث خواهيم ديد خود احساسات و ايده آلهاى حيات سياسى يونان نيز از نواقص بسيار قابل توجه خالى نبوده است.

مولف محترم در همين كتاب "ج 1 ص 49" چنين مى نويسد: بيشتر افكار و ايده هاى سياسى جديد مانند عدالت، آزادى، حكومت مشروطه، احترام به قانون و امثال آن، و لااقل تعريفات اين اصطلاحات از عقائد فلاسفه ى قديم يونان درباره ى دولت سيته يونان قديم سرچشمه گرفته است، ظهور اين نوع عقائد سياسى در يونان قديم نتيجه تاثير موسسات موجوده ى آن زمان در دماغ متفكرين و انعكاس آن موسسات در افكار عمومى و بالاخره نتيجه افكار فلاسفه ى قديم يونان است.
با قطع نظر از جمله ى لااقل تعريفات اين اصطلاحات... كه تا حدودى براى عمل به احتياط خوب است، اسناد بيشتر افكار و ايده هاى سياسى، مانند عدالت، آزادى، حكومت مشروطه، احترام به قانون و امثال آن، به يونان قديم كاملا قابل تجديدنظر است، زيرا همه مى دانيم كه پيش از آنكه فلسفه و علوم يونانى در جوامع اسلامى ترجمه شود، همه ى آن مفاهيم بلكه زيباتر و عالى تر از آنها چنانكه در همين كتاب خواهيم ديد در منابع اسلامى با كمال صراحت و جديت مطرح شده است. [ ترجمه ى فلسفه ى علوم يونانى را اگر از زمان خلافت مامون الرشيد خليفه ى عباسى در نظر بگيريم كه تا بين سال 198 و 218 هجرى بوده است، تقدم اسلام در طرح جدى و صريح آن حقائق، بر ترجمه ى آثار يونانى قريب به 200 سال بوده است و اگر از زمان منصور دوانيقى منظور كنيم كه مابين سال 136 و 158 هجرى بوده است تقدم اسلام در طرح آن حقائق به ترجمه آثار يونانى در حدود 130 سال بوده است. ]