قضاه و صفات ضرورى قاضى و شروط قضاوت - حکمت اصول سیاسی اسلام نسخه متنی

قضاه و صفات ضرورى قاضى و شروط قضاوت

ثم اختر للحكم بين الناس افضل رعيتك فى نفسك ممن لا تضيق به الامور، و لا تمحكه الخصوم، و لا يتمادى فى الزله، و لا يحصر من الفى ء الى الحق اذا عرفه، و لا تشرف نفسه على طمع، و لا يكتفى بادنى فهم دون اقصاه، و اوقفهم فى الشبهات، و آخذهم بالحجج، و اقلهم تبرما بمراجعه الخصم، و اصبرهم على كشف الامور و اصرمهم عند اتضاح الحكم ممن لا تزدهيه اطراء و لا يستميله اغراء، و اولئك قليل، ثم اكثر تعاهد قضائه و افسح له فى البذل ما يزيل علته، و تقل معه حاجته الى الناس، و اعطه من المنزله لديك ما لا يطمع فيه غيره من خاصتك ليامن بذلك اغتيال الرجال عندك، فانظر فى ذلك نظرا بليغا، فان هذا الدين كان اسيرا فى ايدى الاشرار، يعمل فيه بالهوى و تطلب به الدنيا. سپس براى حكم "قضاوت" ميان مردم بهترين مردم جامعه ات را انتخاب كن، قاضى بايد از كسانى باشد كه امورى كه بر او مطرح خواهد گشت، او را در تنگناى قرار ندهد، و صاحبان دعاوى او به لجاجت نكشانند "يا در معرض آزمايش درنياورند" اگر دچار لغزشى شد آن را ادامه ندهد و از رجوع به حق، وقتى كه آن را بشناسد احساس دشوارى ننمايد، و هرگز خود را در پرتگاه حرص و آز قرار ندهد، و در امور قضائى با اكتفاء به فهم و درك ابتدائى از مراتب عاليه ى فهم و معرفت در آن امور خود را محروم نسازد "براى قضاوت" كسى را انتخاب كن كه در موارد مشتبه و ابهام انگيز بيش از همه براى احتياط توقف كند و پيش از همه به دلائل صحيح تكيه نمايد. از مراجعات اهل دعوى كمتر احساس ناراحتى كند، او بايد بردبارترين مردم براى كشف و روشن ساختن امور و قاطع ترين آنان در موقع آشكار شدن حكم بوده باشد. قاضى نبايد از مداحى و ستايشگرى فريفته شود و به خود ببالد و نبايد تشويقهاى فريبنده تمايل او را جلب كند، و اينگونه قضات اندكند. سپس "قاضى را به حال خود مگذار" و در كار او بررسى و تحقيق فراوان انجام بده، و در بذل حقوق براى قاضى آن اندازه وسعت بده كه نياز او را برطرف نمايد و احتياجش به مردم از بين برود، و آن مقام را در نزد خود براى قاضى منظور بدار كه كسانى ديگر از خواص كارگردانان تو در آن طمع نكنند، و تا بدين جهت از غافلگير كردن و دستبرد ديگر مردانى كه در دستگاه تو هستند
در امان بماند. در اين موضوع "قضاوت" نظرى كامل داشته باش، زيرا اين دين در دست اشرار بود، با هوى و هوس در آن عمل مى شد و به وسيله ى آن دنياطلب مى گشت".

در اين جملات مقدارى از صفات و شرائط قاضى و وظائف زمامدار درباره ى او آمده است كه مى توان گفت: جامع همه ى آن امور است كه بايد درباره ى قاضى منظور گردد.

يك- قاضى از نظر علم و اخلاق و تقوى و ايمان بايد در درجه اى بسيار بالا باشد، اين صفات سه گانه را از كلمات: افضل رعيتك فى نفسك مى توان استخراج نمود، زيرا برترى و بهترى از ديگران بدون سه صفت مزبور قابل تصور نيست. اگر كسى پيدا شود كه از جهت سه صفت مزبور در درجه اى بالاتر بوده باشد، قطعا او برترى دارد و بايد مقدم شود بر كسى كه آن درجه را ندارد.
اسحق بن عمار از امام صادق از اميرالمومنين عليهماالسلام در متوجه ساختن شريح قاضى به اهميت امر قضاوت فرمود: قد جلست مجلسا لا يجلس فيه الا نبى او وصى نبى او شقى [ وسايل الشيعه الى تحصيل مسائل الشريعه ج 18 كتاب القضاء ص 7. ]
يا شريح در جايگاهى نشسته اى كه نمى نشيند در آن مگر پيامبرى يا وصى پيامبرى يا يك شقى، ملاحظه مى شود كه مقام قضاوت از ديدگاه اسلام چيست؟ اما از ديدگاه علم، روايتى از امام جعفر بن محمد الصادق عليهماالسلام نقل شده است كه فرمود: القضاه اربعه- ثلثه فى النار و واحد فى الجنه، رجل قضى بجور و هو يعلم فهو فى النار، و رجل قضى بجور و هو لا يعلم فهو فى النار، و رجل قضى بحق و هو لا يعلم فهو فى النار و رجل قضى بحق و هو يعلم فهو فى الجنه. [ ماخذ مزبور ص 11. ]
قضات بر چهار قسم اند، سه قسم از آنان در آتش و يك قسم در بهشت است:

الف: مردى كه قضاوت ظالمانه اى كند و بداند كه ظالمانه قضاوت كرده است، در آتش است.

ب: مردى كه قضاوت ظالمانه نموده است و نمى داند كه قضاوتش ظالمانه بوده است در آتش است.

ج: مردى كه قضاوت بر حق نمايد ولى نداند كه قضاوتش حق بوده است يا باطل، در آتش است.