لطفا منتظر باشید ...
خمـس
الف ـ درآمدهاى كسبى
س 616 ـ مدّتى است كه مى خواهم خمس مال خود را حساب نمايم; امّا مطلبى مرا از آن باز داشته است. اين جانب در سال، به دولت اسلامى تحت نظر ولىّ فقيه و مراجع، ماليات
پرداخت مى نمايم و اگر اشتباه نكرده باشم، امام خمينى (قدس سره) در رساله اقتصادى
خود (رساله نوين)، ماليات را همان خمس بيست درصد مى داند. معتقدم هزينه انجام شده
در شرايط فعلى توسط دولت و ولىّ فقيه، به مقدار زياد، مساوى و موازى است با نحوه
هزينه خمس توسط مرجع تقليد و اين جانب، تنها بايد مبلغ مانده احتمالى مابه التفاوت
بين پرداخت ماليات و بيست درصد درآمد را به مرجع تقليد خود تقديم نمايم; و در طول
تاريخ اسلام، همواره حاكمان ظالم و ستمكار از مردم ماليات مى گرفتند و مخارج دربار
خود را تأمين مى كردند و نيز در زمان شاه معدوم، مردم هر چند از دادن ماليات فرار
مى كردند و يا كم مى دادند، ولى خمس خود را پرداخت مى نمودند; امّا در نظام اسلامى،
اگر هر دو عمل (پرداخت ماليات و خمس) را انجام دهم، بايد جمعاً سى و پنج الى چهل
درصدِ درآمدم را تقسيم نمايم، چون ماليات هم بعد از كسر كلّيه هزينه ها بر درآمد،
اخذ مى شود و خمس هم همين طور. لطفاً در اين زمينه مرا راهنمايى فرماييد.ج ـ ماليات، جزء مؤونه است و خمس، بر مازاد آن و بقيّه مخارج سالانه تعلّق مى
گيرد و پرداخت ماليات در هر كشورى وجود دارد و به خاطر تأمين مخارج مملكت، امنيت،
بهداشت و اقتصاد مردم است و اختصاص به مملكت اسلامى و غير آن ندارد، يعنى در حقيقت،
ماليات دهنده براى اين كه بتواند درآمدى داشته باشد، چاره اى جز پرداخت ماليات
ندارد; وگرنه اگر امنيت و بهداشت و اقتصاد و ساير شرايط لازمه مملكت نباشد، بديهى
است كه راهى براى درآمد، وجود ندارد. پس پرداخت ماليات، در حقيقتْ مثل كرايه ماشين
و كشتى است، بلكه بالاتر از آنهاست و نبايد فكر كنيم كه از درآمد ما گرفته شده;
بلكه خرجى است براى درآمد، و ناگفته نماند كه بحث، مربوط به مالياتى است كه وضع و
خرجش روى حساب و عدل باشد. امّا مسئله: اوّلاً خمس يك امر عبادى است و قصد قربت، در
آن معتبر است و براى رضايت خداوند و اطاعت او پرداخت مى شود. ثانياً به كسى تعلّق
مى گيرد كه چيزى اضافه بر مؤونه سال داشته باشد; يعنى خانه و لوازم خانه در حدّ
متعارف و نياز، دارد و با كسب و تجارتش مقدارى سود و استفاده مى برد و بعد از آن كه
مخارج سالش را تأمين نمود، فرض كنيم مبلغ ده هزار تومان اضافه دارد كه جهت زندگى يك
ساله به آن نياز ندارد. در اين جاست كه يكْ پنجم از مازاد درآمد زندگى را به عنوان
خمس به مرجع تقليدش مى پردازد تا خرج اسلام و بيان حقايق اسلامى و فرهنگ غنى اسلام
بشود و در حقيقت، يكْ پنجم را براى تأمين سعادت خود و فرزندان جامعه اش مى پردازد و
چهار پنجم، براى خودش مى ماند و اين نحو از احكام اسلامى، مانند بقيّه احكام آن، هم
عدل است از طرف خداوند و هم احسان. 8/4/78
س 617 ـ آيا به پولى كه كارمندان و كارگران از طريق كاركردن در قسمت هاى مختلف
ادارات و مؤسّسات دولتى كنار گذاشته اند و پس انداز نموده اند، خمس تعلّق مى گيرد؟
ج ـ در صورتى كه براى تهيّه لوازم زندگى كنار گذاشته نشده باشد، خمس دارد و خمس
بر درآمد كه مازاد بر مؤونه سال است، بر همه مكلّفين واجب است و اختصاص به كاسب و
بازارى ندارد و كارمندان هم مثل بقيّه مكلّفين، مشمول تكليف هستند. 29/11/76
س 618 ـ اين جانب از دانشجويان دانشكده علوم قضايى و بورسيه دادگسترى هستم. اين
دانشكده، ماهيانه مبلغى را به عنوان كمك هزينه به دانشجويان خود مى پردازد. حال اگر
از اين پول مقدارى پس انداز نمايم، آيا خمس دارد يا نه؟
ج ـ اگر درآمد كسبى نيست، و يا كمك بلا عوض است مطلقاً خمس ندارد و اگر بناست كه
بعد از تمام شدن تحصيل در مقابل آنها كار كند، فعلا متعلّق خمس نيست. آرى، بعد از
تمام شدن تعهّد در فرض اخير، در حكم درآمد كسبى همان سال است. 25/12/77
س 619 ـ اين جانب تعدادى سهام در يكى از شركت هاى خصوصى مرغدارى (شركت سهامى
خاص) دارم كه مديرعامل آن پدرم است. شركت مزبور در آخر سال 76 مبلغ دو ميليون و
پانصد هزار ريال به عنوان سود سهام به اين جانب پرداخت كرد كه ده ميليون ريال باقى
مانده را در همان شركت باقى گذاشتم تا با آن پول، كار كنند. پدر اين جانب اعلام
داشته كه كلّيه وجوهات شرعى مترتّب بر مبالغ سرمايه گذارى شده تا سال 1372 پرداخت
شده و از آن زمان به بعد، اگر تعلّق گرفته، پرداخت نشده است. با توجّه به اين كه
درآمد اين جانب ماهيانه هشتاد هزار تومان است و اصل سهام هم هديه پدرم است، آيا
خمسى به درآمدم تعلّق مى گيرد يا خير؟ و در صورت تعلّق گرفتن بخشى از سود سهام كه
صرف هزينه هاى ضرورى زندگى شده، خمس دارد يا خير؟
ج ـ اصل سرمايه، از آن جهت كه هِبِه است و خمس آن از طرف پدرتان پرداخت گرديده،
متعلّق خمس نيست; امّا درآمدهاى حاصل از سهام، متعلّق خمس است و آنچه كه خرج هزينه
زندگى شده است، جزو مؤونه زندگى است و متعلّق خمس نيست. 27/2/77
س 620 ـ اداره ما از سرمايه خود، مبلغى را براى پرسنل خود سرمايه گذارى كرد. و
با آن پول در كارهاى بازرگانى كار مى كند و هر چند ماه يك بار، سودى را به پرسنل مى
دهد. آيا با توجّه به اين كه پرسنل، از خودسرمايه اى را نگذاشته اند و اين سود،
حالت بخشش يا هديه را دارد، آيا باز هم به آن در آخر سال، خمس تعلّق مى گيرد يا
خير؟
ج ـ آرى، خمس بدان تعلّق مى گيرد. 19/10/77
س 621 ـ در اوايل سال جارى، مقدارى كندوى زنبور عسل خريدم. مقدارى از عسل توليد
شده تا پايان سال خمسى به فروش نرسيده. آيا خمس مقدار باقى مانده را بايد در سال
خمسى بپردازم، يا اگر در سال بعد به فروش رفت، جزو درآمد آن سال به حساب بياورم؟
س 622 ـ جزو درآمد سال خمسى است; ليكن مجاز در تأخير اداى خمس آن تا زمان فروش
هستيد. 4/12/76
س 623 ـ سرمايه اى در بانك به عنوان سپرده هست و سود حاصل از آن در موارد خيريه
صرف مى گردد. آيا اصل سرمايه و سود، خمس دارد؟
ج ـ صرف پول در امور خيريه در وسط سال خمسى، جزو مؤونه است و خمس ندارد; و امّا
اصل سرمايه و سود آن كه صرف در امور خيريه نشده، مانند بقيّه سرمايه ها و سودهاست.
1/9/77
س 624 ـ طبق فتواى حضرت امام (قدس سره) حقوق بازنشستگى براى بازنشسته، مشمول خمس
است. آيا به نظر حضرت عالى نيز حقوق بازنشستگى مشمول خمس است؟
ج ـ حقوق بازنشستگى، مانند بقيّه درآمدهاست كه اگر مازاد بر مخارج باشد، خمس
دارد.
24/10/76
س 625 ـ مبالغى را كه از حقوق اصلى كارمند هر ماه كم مى كنند، در موقع
بازنشستگى، همان رقم را به عنوان پس انداز او يك جا پرداخت مى كنند. همچنين حقوق ده
سال آينده كارمند بازنشسته را در نظر مى گيرند و نصف آن را، يك جا همان موقع
بازنشستگى (به عنوان پاداش خدمت) به او پرداخت مى كنند. مثلا حقوق يك ملازم
بازنشسته، يكصد تومان ماهيانه است كه نصف حقوقش پنجاه تومان مى شود و براى ده سال
آينده شش هزار تومان به او پرداخت مى كنند. آيا خمس مبالغ فوق، واجب است؟
ج ـ چنين پول هايى كه قبلا در اختيار نبوده، تا فايده محسوب گردد، جزو درآمد سال
وصول است و چون فايده اى است كه در مقطعى خاص و به نحوه اى خاص به دست آمده، مى
تواند خمسش را تا سال آينده در همان زمان محاسبه كند; يعنى اگر تا سال آينده در
همان زمان، خرج زندگى نشد، خمس دارد، كما اين كه مى تواند مانند بقيّه درآمدهايش از
حيث سال خمسى محسوب نمايد. 14/2/77
س 626 ـ شخصى براى انجام دادن كارى اجير شده است و طبق قرارداد، پس از چند سال
كه كار تمام مى شود، اجرتش را دريافت مى كند. آيا اجرت همه سال هاى قرارداد، متعلّق
خمس است يا فقط خمس اجرت سال آخر به عهده اوست؟
ج ـ اجرت همه سال ها كه در سال آخر به او داده مى شود، جزو منافع سالى است كه به
او پرداخت مى گردد. پس اگر از مخارج آن سال زياد بيايد، متعلّق خمس است نه سال هاى
قبل كه در اختيارش نبوده تا غنيمت محسوب گردد. 7/11/77
س 627 ـ منزلى مسكونى دو طبقه جهت سكونت دارم و جزو دارايى هاى شخصى است. يك
طبقه از آن، جهت استفاده خودم و طبقه ديگر به اجاره واگذار شده است. به مبلغ
دريافتى از بابت اجاره مذكور، خمس تعلّق مى گيرد يا نه؟
ج ـ مال الاجاره طبقه دوم مانند بقيّه درآمدها متعلّق خمس است و طبقه دوم را اگر
براى سكونت خود ساخته ايد و مورد احتياج است، ليكن به خاطر شرايط زندگى و حاجتْ
اجاره داده ايد، متعلّق خمس نيست. 10/12/76
س 628 ـ طبقه بالاى منزلمان را كه با گرفتن وام ساخته ايم، براى كمك خرج، اجاره
داده ايم. آيا اجاره آن، كسب محسوب مى شود يا نه؟ اگر همان اجاره را براى پسرانمان
بگذاريم، چه حكمى دارد؟ چون پسرم در دانشگاه شبانه مشغول به تحصيل است و در شهر
ديگرى برايش خانه اجاره كرده ايم و مخارج و شهريه دانشگاه او هم هست، اگر به منظور
تأمين مخارج او پول اجاره را پس انداز كنيم، چه حكمى دارد؟
ج ـ اجاره، جزو درآمد است و متعلّق خمس است و اختصاص دادن آن به هزينه فرزندان،
سبب عدم تعلّق خمس نيست; وگرنه اساساً با فرض چنين استثنايى، موردى براى خمس نمى
ماند. آرى، آنچه از آن پول، خرج فرزندانتان مى شود يا براى اجاره ماهيانه آنها بايد
كنار گذاشته شود، جزو مؤونه است و متعلّق خمس نيست. 9/5/78
س 629 ـ آيا استخراج كنندگان نمك، شامل احكام معدن هستند و بايد يكْ پنجم
توليدات خود را به عنوان خمس پرداخت نمايند يا خير؟
ج ـ نمك هم مشمول احكام معادن از حيث خمس و غيره است; ليكن ناگفته نماند كه اگر
كسى كار و حرفه اش استخراج از معادن است، خمس ارباح مكاسب را بدهكار است، نه خمس
معدن را. 30/7/76
س 630 ـ اگر شخصى در بين سال از ارباح مكاسب خود، سكّه طلا بخرد و چندين سال نيز
خمس و زكات خود را نپرداخته باشد و حال توفيق تأديه پيدا نموده است، آيا بايد اوّل
خمس سكّه هاى خريدارى شده را بپردازد، يا زكات مقدّم است؟
ج ـ امثال سكّه بهار آزادى كه نقد رايج نيست، زكات ندارد و تنها به عنوان مازاد
بر مؤونه، از باب ارباح مكاسب، متعلّق خمس است. 27/2/78
س 631 ـ درآمد ناشى از كار همسر انسان، از جهت خمس چه حكمى دارد؟ آيا هِبِه
نمودن آن به مرد براى رفع احتياجات، جايز است؟
ج ـ خمس بر هر مازاد مؤونه سال، از ارباح مكاسب تعلّق مى گيرد و در اين جهت،
فرقى بين اموال مرد و زن نيست. آرى، زن و هر كسى كه خرج و بَرجش را ديگرى مى دهد،
چون مؤونه سال ندارد، به محض به دست آوردن فايده، بايد خمس آن را بپردازد و هر كسى
كه درآمد خود را به ديگرى، چه همسر و چه غير آن، قبل از تعلّق خمس مى بخشد، نه بر
هبه كننده، خمس است نه بر گيرنده آن، مگر آن كه هِبِه براى فرار از دادن خمس باشد
كه خمس آن بايد پرداخت شود و زن و شوهر، اگر درآمدشان را با هم خرج مى كنند، يك
تاريخ براى هر دو كفايت مى كند. 14/7/76
س 632 ـ آيا خمس به قالى اى كه زن خانه دار مى بافد، تعلّق مى گيرد؟ و چنانچه
تعلّق مى گيرد، زن بايد خمس آن را بپردازد يا مرد؟
ج ـ قاليبافى مانند بقيّه كارهاى تجارى است كه زن بافنده، اگر براى مخارج خود به
آن احتياج ندارد، و همه خرج و بَرج او را شوهر مى پردازد، به محض فروش بايد خمس آن
را بدهد; امّا اگر پولش مورد نياز باشد، خمس ندارد، مگر مازاد بر مخارج سال او
باشد. 23/7/77
س 633 ـ اگر كسى اجازه دهد همسرش تحصيل كند و كارمند بشود و در عوض دادن اجازه
بگويد كه بايد به خرج خانه كمك بكنى، آيا اين شرط، مشروع است؟ اگر شوهر، مازاد بر
مؤونه اى از قِبَل كمك همسرش داشته باشد، مى تواند آن مقدارِ كمك شده را از مازاد،
كسر كند و بقيّه مازاد را مشمول خمس نمايد؟
ج ـ در صورتى كه بيرون رفتن و تحصيل كردن زن، منافى با حقّ استمتاع شوهر باشد،
مرد مى تواند در مقابل اسقاط حقّ خود، شرط قرار دهد. همچنين در صورتى كه پول گرفته
شده از همسر، در مقابل اسقاط حق باشد، جزو درآمد سال محسوب مى گردد و در صورتى كه
از مخارج سالْ زياد بيايد، متعلّق خمس است. 25/7/79
634 ـ تشويقى اى كه مديران كل، بر حسب تشخيص خود از كاركردِ فوق العاده و بيش از
معمول بعضى از پرسنل به آنها مى دهند، آيا خمس دارد يا خير؟ گاهى اوقات، اداره،
لوازم خوار و بار مثل برنج، روغن و ... تحت عنوان بُن (بدون اين كه پرسنل پولى
بدهند) به آنها مى دهد. آيا اگر اين لوازم در آخر سال اضافه بيايند، خمس دارند يا
خير؟
ج ـ احتياط در پرداخت خمس آنهاست. 19/10/77
س 635 ـ اگر براى درخت، بعضاً قيمت اضافى در نظر گرفته شود، ولو در طى سالِ مالى
به فروش نرود بايد قيمت اضافى حساب شود؟ اعم از درختان ميوه يا درختانى كه چوب و
... آنها به فروش مى رسد، آيا براى ملك مغازه، كارخانه و ... كه بر اثر تورّم يا
طول زمان، قيمت آن افزايش يافته است بايد قيمت برداشت شده براى خريد حساب شود يا به
نرخ روز ارزيابى شود و خمس آن حساب شود، هرچند آن ملك مذكور تا فروش نرود، سودى
عايد صاحب ملك نخواهد شد؟
ج ـ قيمت اضافى درختانى كه براى فروش است، تا موقعى كه زمان فروش آن نباشد، جزو
درآمد سال محسوب نمى شود و اضافه قيمت مغازه و درختان ميوه تا فروش نرفته اند،
درآمد محسوب نمى گردد و خمس به آنها تعلّق نمى گيرد. آرى، بعد از فروش، جزو درآمد
سالِ فروش است. 2/9/79
س 636 ـ با علم به اين كه پول، اعم از مسكوكات، اسكناس و چك، به تنهايى هيچ ارزش
مالى اى ندارند و ارزش آنها به اعتبار آنهاست، كه در نهايت، مى توان با آنها مالك
شد يا خريدارى كرد و اين صدقِ عرفى مُحرزى دارد، حكم مسئله فوق چگونه است؟
ج ـ چك هاى تضمينى و اسكناس و غيره چون اعتبار مالى دارند خمس به خود آنها تعلّق
مى گيرد. 20/6/79
باغ ـ زمين كشاورزى و محصولات آنها
س 637 ـ عدّه اى زمينى زراعى خريده اند كه زمان خريد، خمس به آن تعلّق نمى گرفته است. آيا فعلا كه فروخته اند، خمس به آن تعلقّ مى گيرد يا اين كه منتظر حول باشند؟
ج ـ اگر از پول هاى درآمد كسبى تهيّه شده، از زمانى كه توان پرداخت خمس آن را
پيدا كرده اند، متعلّق خمس شده و با گذشت يك سال از آن وقت، خمس آن را بايد حساب
كرد و پرداخت نمود، ليكن نسبت به قيمت بالا رفته و ارتقاى قيمت نيز آنچه بعد از
گذشت سال بوده، بايد پرداخت شود و نسبت به مازاد بر آنها منوط به حول است. 4/2/77
س 638 ـ اگر كسى باغى دارد كه هم از ميوه آن براى نيازمندى هاى خود استفاده مى
كند و هم با درآمد آن كسب و تجارت مى نمايد، خمس آن را چگونه محاسبه نمايد؟
ج ـ سؤال، ابهام دارد، ولى اگر مورد سؤال، درآمد باغ است كه حكم بقيّه درآمدها
را دارد و آخر سال، هرچه از پول ميوه، مازاد بر مؤونه اش شده، بايد خمس آن پرداخت
گردد، و اگر سؤال از خمس خود باغ است، بايد نسبت سنجى شود. به نسبت مورد احتياج و
مؤونه اش خمس ندارد و بقيّه، متعلّق خمس است; يعنى مثلا دو دانگ باغ براى خودش كافى
است و خمس قيمت چهار دانگ بايد پرداخت گردد.
6/9/78
س 639 ـ اگر كسى زكات مال خود، حاصل از كشاورزى و دامپرورى را پرداخت نمايد و از
فروش آنها پس انداز نمايد و پس از كسر هزينه هاى سالانه، اضافه بماند، مشمول خمس مى
شود يا خير؟
ج ـ آرى، متعلّق خمس مى شود; چون خمس، متعلّق به درآمد است. پس كسى كه از همه
مخارج سال اضافه دارد، يكْ پنجم آن را بايد به عنوان خمس بدهد و زكات، مربوط به
دامدارى و كشاورزى است. 9/2/78
