لطفا منتظر باشید ...
مسائل امر به معروف و نهى از منكر
امر به معروف
س 797 ـ ملاك تشخيص «معروف» و «منكر» در رفتارهاى اجتماعى، به استثناى اخلاقيات كه نصّ صريح قرآن و سنّت بر آن تأكيد دارد، چيست؟ و اصولا چه ضوابط و ملاك هايى
براى تعريف معروف و منكر وجود دارد كه در حيطه رفتارهاى فردى و اجتماعى در شرايط
گوناگون «مقتضيات زمان و مكان» قابل تبيين باشد؟
ج ـ معروف، عبارت است از هر كار و عملى كه نزد مردم و عقلايى كه انسان بين آنها
زندگى مى كند، داراى حُسن و خير و خوبى باشد و انجام دهنده اش مورد ستايش قرار
بگيرد و منكر، مقابل آن است; يعنى هر كارى كه نزد همان مردم، بد و ناروا باشد، به
نحوى كه مرتكبش قابل ذمّ و توبيخ باشد; و ناگفته نماند كه اين تعريف، نسبت به مورد
سؤال است; يعنى جايى كه شارع مقدّس اسلام، آن را بخصوص، منكر و معروف ندانسته باشد;
وگرنه واضح است كه قضاوت توده بر قضاوت ذات بارى تعالى نمى تواند مقدّم باشد كه او
هم عالم به جميع جوانب امور است، و هم مصلحت انديش و حكيم است. كما اين كه ناگفته
نماند كه همه آن معروف هاى عقلايى، مشمول ادلّه استحباب برّ و احسان و مسابقه در
خير و حسن ارتكاب معروف اند و نتيجتاً معروف عندالشارع هم هستند; بلكه اساساً معروف
عقلايى همان معروف مورد آيات و روايات است، چون زبان شرع، همان زبان عرف است كه: «و
ما أرسلنا من رسول الاّ بلسان قومه» . 6/6/78
س 798 ـ آيا مأموران انتظامى شرعاً مى توانند از دختر و پسرى كه همراه يكديگر در
ملأ عام در حال تردّد يا صحبت هستند، سؤال كنند كه: «نسبت شما با هم چيست؟» و از
آنها مدرك كتبى محرميّت مطالبه كنند؟
ج ـ امورِ عرضى و ناموسى، حسب مذاق شرع بر ستر و پوشيده نگه داشتن آنهاست تا
جايى كه نبىّ مكرم و اميرالمؤمنين ـ صلوات الله عليهما ـ امر به درء و دفع حدود
نموده اند; يعنى حاكم، بلكه همه مردم، موظّف اند تا با ايجاد شبهه، از تعقيب قضاياى
عِرض و اتّهام ها و احتمال هاى آن، خوددارى نمايند. بنابراين، هيچ كسى حق سؤال و
تفتيش و تفحّص و تجسّس از افراد، مانند پسر و دختر و يا مرد و زنى كه در ملأ عام
راه مى روند، نداشته و ندارد و الزام آنها به نشان دادن مدرك محرميّت كه دخالت در
سلطه ديگران است، حرام و غير جايز است. آرى، اگر نمايندگان مجلس شوراى اسلامى
قانونى را در موارد خاص حسب شرايط خاصّ زمان و مكان براى جلوگيرى از يك فساد عمومى
تصويب نمودند و شوراى نگهبان هم آن را خلاف موازين تشخيص نداد، آن قانون، مانند
بقيّه قوانين مجلس شوراى اسلامى لازم العمل است. 6/6/78
س 799 ـ تكليف شوهرى كه زنش نماز نمى خواند و به تكاليف شرعى اهمّيت نمى دهد،
چيست؟
ج ـ وظيفه شوهر نسبت به زن در ترك واجبات، مانند نماز و ... كه مورد سؤال است،
مانند ديگران، همان امر به معروف با رعايت شرايط است، و ناگفته نماند كه كانون
خانوادگى در اسلام، از اهمّيت بالايى برخوردار است و به نظر مى رسد كه به نصيحت و
ارشاد و هرچه كه طرف را در ترك واجب، لجوج ننمايد و باعث اختلاف نشود، بايد اكتفا
نمود. 17/7/78
س 800 ـ مسئوليّت يك طلبه در مورد روند رو به گسترش بى حجابى چيست؟
ج ـ ارشاد و نصيحت در مجالس وعظ و خطابه و يا در اجتماعات كوچك تر و يا در بين
اقوام و اقارب.
15/4/77
س 801 ـ خواهرى دارم كه با فردى ازدواج كرده كه اوّلا واجبات خود را انجام نمى
دهد; و ثانياً هر آنچه كه در مى آورد، به پاى قمار مى گذارد و مرتكب اين عمل زشت مى
شود، ثالثاً خواهرم را مورد ضرب و شتم فيزيكى قرار مى دهد كه با چندين بار بخشش كار
به شكايت و دادگاه كشيده شده و با قيد تعهّد، آزاد شده است. همچنين به اختلال روانى
نيز مبتلاست. با اين توصيفات، آيا خواهرم مى تواند از او طلاق بگيرد؟
ج ـ وظيفه زن نسبت به شوهر در ترك واجبات و فعل محرّمات، مانند نماز و قمار كه
در سؤال آمده، مانند ديگران، همان امر به معروف با رعايت شرايط است; و ناگفته
نماند، كه كانون خانوادگى در اسلام از اهمّيت بالايى برخوردار است و به نظر مى رسد
كه به نصيحت و ارشاد و هر چه طرف را در ترك واجب يا انجام دادن محرّمات، لجوج
ننمايد و باعث اختلال نشود، بايد اكتفا نمود. آرى، اگر زندگى با چنين مردى براى زن
از جهات زندگى داراى مشقّت فراوان و حَرَج شديد باشد، مى تواند از دادگاه، تقاضاى
طلاق نمايد و حاكم در صورت احراز عُسر و حَرَج بودن زندگى براى زن، مى تواند حكم به
طلاق بدهد و يا شوهر را از باب ولايت بر ممتنع، وادار به طلاق نمايد.
15/9/79
س 802 ـ ارشاد و راهنمايى شوهر از طرف همسر و فرزندان خانواده مبنى بر اين كه
بايد سال خمسى داشته باشد و خمس و زكات بدهد، به جايى نرسيده است. تكليف چيست؟
ج ـ بجز ارشاد و راهنمايى و بيان مسائل و احكام، چيزى به عهده آنها نيست; و
ناگفته نماند كه نصيحت و ارشاد هم منوط به احتمال تأثير است و با يقين به عدم
تأثير، لازم نيست، بلكه كارى بى فايده است.
26/2/79
س 803 ـ برادرى دارم كه در شُرُف ازدواج است و با دخترى مى خواهد ازدواج كند كه
اگرچه خود دختر، خوب است، امّا در خانواده شان افراد معتاد وجود دارد. خانواده ما
هم به شدّت با اين وصلت مخالف هستند، ولى برادرم علاقه شديدى به ازدواج با اين دختر
دارد. اگر ما با اين ازدواج مخالفت كنيم و به دليل ترس از معتاد شدن او به نحوى
مانع اين وصلت شويم، آيا مرتكب گناه شده ايم يا خير؟
ج ـ چون برادرتان در سنّ تكليف است، شما بيش از امر به معروف و نهى از منكر
وظيفه اى نداريد و جلوگيرى از ازدواج به خاطر ترس از اعتياد به صورت دفع از منكر با
وجود شرايط، موجب گناه نيست. 4/11/79
س 804 ـ در كشورهايى كه بعضى اشخاص دولتى و غير دولتى به مقامات اسلام اهانت مى
كنند، وظيفه يك مسلمان چيست؟
ج ـ نصيحت و ارشاد و جلوگيرى كردن و نهى نمودن طرف در اين گونه اعمال تا جايى كه
موجب مفسده و هرج و مرج و كشتن طرف نشود و ضررى براى شخص مسلمان نداشته باشد، وظيفه
است; ولى اگر باعث هرج و مرج و يا مفسده باشد و يا خداى ناخواسته، منجر به قتل طرف
گردد، حرام و غير جايز است و نهى كننده، مسئول است. كما اين كه با احتمال ضرر براى
مسلمان جلوگيرى كننده نيز، نهى واجب نيست. 17/1/77
شرايط امر به معروف و نهى از منكر
س 805 ـ امر به معروف و نهى از منكر به چه صورت بايد انجام شود؟ج ـ امر به معروف و نهى از منكر، در صورتى واجب است كه شرايط آن فراهم باشد و
شرايط امر به معروف و نهى از منكر از اين قرار است:1. بداند آنچه شخص مكلّف به جا نمى آورد، واجب است كه به جا بياورد و آنچه به جا
مى آورد، بايد ترك كند، يعنى معروف و منكر را بشناسد;2. احتمال تأثير بدهد;3. بداند شخص معصيتكار بنا دارد معصيت خود را تكرار نمايد;4. امر به معروف و نهى از منكر، مفسده اى نداشته باشد. پس اگر بداند يا گمان كند
كه اگر امر يا نهى كند، ضرر جانى يا عِرضى و آبرويى يا مالى قابل توجّه به او مى
رسد، واجب نيست و به هر حال، نهى از منكر و امر به معروف، به زيادتر از مثل قطع
رابطه و نصيحت براى غير حكومت و بدون قانون مصوّب در شرايط فعلى، مسلّماً جايز
نيست. 11/4/79
س 806 ـ اگر محرز شود كه رابطه پسر و دخترى رابطه اى است كه حرمتش بيان شده;
وظيفه ديگران از آحاد مردم در نهى از منكر چيست و چگونه است؟
ج ـ اوّلين شرط وجوب نهى از منكر، احتمال تأثير است; وگرنه با يقين به عدم تأثير
وجوب نهى بما هو نهى تحقّق پيدا نمى كند; و امّا اگر احتمال تأثير داده شد، تابع
تأثير است; يعنى اگر موعظه و ارشاد، انفع است، آن معيّن است، و اگر نهى و بازداشتن
با زبان و يك نحو دستور دهى بدون مفسده انفع است، همان. امّا مسئله ضرب و زدن و جرح
و حبس و مراتب بالاتر نياز به قانون دارد، چون بدون قانون و ضابطه نهى از منكر به
مثل ضرب و بالاتر از آن، مفسده دارد. 12/3/77
س 807 ـ در خيابان بعضى از خانم ها موهاى سر خود را بيرون مى گذارند، چه كار
بايد كرد؟
ج ـ با توجّه به عدم تأثير، حتّى وظيفه، نصيحت هم نيست، چه رسد به بقيّه مراتب
نهى از منكر. آرى، بر افراد ذى نفوذ است كه اگر احتمال تأثير مى دهند، جلوگيرى
نمايند، نه بر امثال شما و ما كه هيچ گونه قدرت اجرايى نداريم. 26/3/77
س 808 ـ خواهشمند است نظر خود را در مورد نحوه و مدل موى سر، لباس و كفش هاى
وارداتى و داخلى بيان فرماييد. اگر كسى تشخيص دهد كه مدل موى سرش ترويج فرهنگ غرب
نيست، ولى عرف آن را ترويج فرهنگ غرب بداند، چه حكمى دارد؟
ج ـ اصل و قاعده بر حليّت و جواز است، كما اين كه اصل، حرمت تعرّض به حقوق و
حدود ديگران است و تشخيص خود افراد، مانع از نهى از منكر است، چون شايد معذور
باشند. 9/5/78
س 809 ـ در جشن هاى عروسى، از وسايلى چون تُنبك استفاده مى شود و علاوه بر آن،
به وسيله دستگاه هاى اكو صداى آنها در محيط روستا پخش مى شود. وظيفه ما در زمينه
امر به معروف و نهى از منكر در اين مورد چگونه است؟
ج ـ اگر احتمال تأثير نمى دهيد و يا احتمال ضرر مى دهيد، امر به معروف و نهى از
منكر، واجب نيست. 19/7/76
س 810 ـ با توجّه به اين كه در وظيفه قانونى معلّم يك مدرسه ذكر نشده كه ناظر بر
كار مديرش باشد و به او بگويد فلان كار شما غلط يا درست است يا خلاف قانون عمل مى
كنيد، آيا معلّمى كه مى بيند مديريش خلاف قانون عمل مى كند، بايد به مافوق مديرش
اطّلاع بدهد؟ با توجّه به اين كه خود مدير از طرف مافوق منصوب شده است و مورد يقين
است كه ترتيب اثرى به شكايت آن معلّم نمى دهند; آيا باز معلّم مذكور وظيفه دارد كه
به نهى از منكر خود، ادامه دهد؟
ج ـ وظيفه ندارد، چون گفتنش قطع نظر از جهات ديگر، به خاطر بى اثر بودن نهى از
منكر، جلوگيرى از خلاف نيست. 18/8/76
س 811 ـ نسل جوان بهاييان، داراى اعتقاد راسخى نسبت به آيين خود نيستند و اميد
مى رود كه مراوده و ارتباط با آنان، تأثيرات مثبتى روى آنان داشته باشد، حكم اين
قبيل افراد و مراوده با آنان چيست؟
ج ـ معاشرت با آنها در صورتى كه ترويج عقيده باطل آنها باشد، يا در مؤمنان ضعيف
الايمان اثر سوء بگذارد، جايز نيست; ولى اگر معاشرت و مراوده با آنها موجب شود كه
آنها به اسلام برگردند و احتمال تأثير هست، در اين حدّ، به خاطر امر به معروف و نهى
از منكر، مانعى ندارد. 15/9/79
س 812 ـ وظيفه ما در قبال افرادى كه با بهاييان رفت و آمد دارند و رعايت حدود و
جوانب شرعى را در اين زمينه نمى نمايند، چيست؟
ج ـ اگر رفت و آمد آنها با بهاييان، به خاطر درك و فهم عقايد آنها و يا تغيير
آنها باشد، نه بهانه جويى و يا جهات ديگر غيراسلامى و معنوى، رفت و آمد و معاشرت با
آنها مانعى ندارد; ولى اگر به خاطر عيّاشى و تأييد اين فرقه باشد، رفت و آمد به
منزل چنين افرادى، اگر باعث ترغيب آنها و ديگران به چنين اعمالى باشد، حرام است،
كما اين كه اگر در ترك مراوده، احتمال تأثير در تغيير رفتار آنها باشد، ترك آن از
باب نهى از منكر، واجب است; ولى اگر براى نصيحت و ارشاد نمودن باشد، آن هم در صورتى
كه احتمال تأثير باشد، مانعى ندارد. در خاتمه، آنچه در مورد رفت و آمد و معاشرت با
آنها بيان شد، از جهت حكم كلّى و شرعى مسئله است; وگرنه در شرايط فعلى و خصوصيّات
سياسى آنان، بايد با ديد اين كه ممكن است بخواهند مسلمانان را فريب دهند، نگاه كرد
و نسبت به مواردى كه شرعاً هم جايز باشد، ممكن است با اين ديد، حرام باشد، چون
احتمال تضعيف اسلام منجّز است و سبب حرمت است. به علاوه، بايد به حدّاقل ضرورت
اكتفا نمود كه مبادا منفور بودن آنها بين مسلمانان از بين برود كه سببيّت براى آن،
خود فى حدّ نفسه، از باب ترويج باطل، حرام است. 15/9/79
س 813 ـ اگر كسى نسبت به حجاب و نامحرم بى تفاوت باشد و برادرش و ديگران او را
از اين كار نهى كنند و او توجّهى نكند و تأثير نداشته باشد، تكليف چيست؟
ج ـ اگر احتمال تأثير در امر به معروف و نهى از منكر، ولو با قطع رابطه موقّت
نمى دهيد، از شما ساقط است و گناه هر كسى به گردن خودش است.
15/9/79
س 814 ـ شركت و حضور داشتن در مجلسى كه درآن فعل حرام انجام مى گيرد، اگر فقط
ناظر باشيم و كار گناه انجام ندهيم، يا نگاه نكنيم و خودمان را مشغول كارى مثل كتاب
خواندن يا صحبت با ديگران كنيم، چه حكمى دارد؟
ج ـ در صورت امكان، با وجود شرايط امر به معروف و نهى از منكر، بايد آنها را نهى
از منكر نمايد، و در صورت عدم تأثير، مجلس را ترك نمايد تا اين كه در مجلس گناه و
معصيت، حضور نداشته باشد و ترويج از گناه انجام نگيرد. 22/5/79
س 815 ـ سكوت و بى اعتنايى روحانيان و ائمه جماعات در مورد مواد مخدّر چگونه
است؟
ج ـ تشخيص وظيفه امر به معروف و نهى از منكر كه داراى شرايطى است، با خود افراد
است. 9/8/79
