ننمودند؛1 ولى مشيت خداى بزرگ كه ميگويد: «وَيَأْبَى اللّهُ إِلاّ أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ...»؛ بر اين تعلق گرفته بود كه بار ديگر پرچم توحيد در نقاط جهان به اهتزاز درآيد. روى همين اصل، تمدن و قيافه واقعى اسلام، سران سياسى مغول را تحت تأثير خود قرار داد و كار بهجايى رسيد كه سران و فرزندان مغول، اسلام را پذيرفتند و مروّج آن گردند.
البته هنوز كينه توزيهاى مسيحيان پايان نپذيرفته است و هر روز به نيرنگى متوسّل ميشوند. يكى از رجال سياسى معروف انگلستان، هشتاد سال پيش در ضمن نطق خود چنين گفت «... تا كتاب آسمانى مسلمانان در ميان آنها حكمفرماست، مادامى كه بزرگترين پايگاه مسلمين، مكه بر پا ميباشد و تا در اين منارهها و مأذنهها نام پيامبر اسلام طنين انداز است، جهان نصرانيت براثر اين عامل در سراشيبى سقوط است، از اين جهت بايد براى نابود ساختن اين سه نيرو، تلاش كرد: قرآن را از ميان برداشت؛ كعبه را ويران ساخت و نام پيامبرشان را از بين برد».
خداى بزرگ تمام اين جنبوجوشها را مبارزه با نور الهى ميداند: «يُرِيدُونَ لِـيُطْفِئُوا نُورَ اللّهِ». يعنى تمام اين تلاشها بهسان تلاش كسى است كه بخواهد يك خورشيد فروزان را با دميدن خاموش گرداند و خدا نور خود را على رغم تمام اين تلاشها، كامل خواهد نمود.
آيين اسلام بر تمام آيينها پيروز است
آيه 33 به حكم جمله «لِـيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ» به پيامبر گرامى و عموم مسلمانان نويد ميدهد كه پيروزى نور خدا (اسلام) بر تمام اديان قطعى و خللناپذير است.2 ولى مقصود از اين پيروزى چيست؟ گاهى تصور ميشود كه منظور پيروزي
1. براى اطلاع كامل از مدارك اين موضوع، ر.ك: رشيدى، جامع التواريخ، ج 2؛ عباس اقبال، تاريخ ايران.
2. گاهى گفته ميشود كه منظور از «لِيُظْهَرَه» اين است كه خداوند پيامبر خود را بر تمام رموز آيين و اسرار آن آگاه سازد و مبناى اين تفسير اين است كه ضمير«لِيُظْهَرَه» به «رسول» برميگردد؛ نه به «دين حقّ». در اينكه كلمه «اظهر» بهمعناى اطلاع دادن بهكار ميرود مورد شك نيست چنانكه ميفرمايد: «فَلَمّانَبَّأتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ» (تحريم66 آيه 3)، ولى گفتار مزبور از دو نظر قابل ملاحظه است:
1. با بودن مرجع نزديك، ارجاع ضمير به مرجع دور چندان مناسب نيست.
2. جمله«لِيُظْهَرَه» به منزله جمله «وَ اللّهُ مَتِمُّ نُورِه» است كه در آيه جلوتر آمده است و بدون شك مقصود از اتمام نور، همان پيروزى است.