سخنى با مؤلف المنار - در سرزمین تبوک نسخه متنی

‌ ايمان و كفر است، نه اين كه هر دو طرف مؤمن مي‏باشد، ولى يكى متصدى سقايت و يا عمارت و طرف ديگر مشغول جهاد است. گواه اين گفتار علاوه بر آن‏چه گفته شد، اين است كه در آخر آيه، اين گروه را «ظالم» خوانده است. قرآن هيچ گاه مرد مؤمن را «ظالم» نمي‏خواند و هرگاه تصور شود كه مراد از «ظالم» كسانى هستند كه آن دو عمل را بر جهاد ترجيح داده‏اند، نيز صحيح نيست؛ زيرا چنين كسانى در نظر اسلام خطا كارند نه اين‏كه ظالم باشند و غالبا اين عنوان درباره كافران و مشركان به‏كار مي‏رود.

سخنى با مؤلف المنار

مفسّر معروف مصرى مؤلّف المنار روى جهاتى از اين شأن نزول سر بر تافته و معتقد است مناسب با ظاهر آيه همان روايت نعمان‏بن بشير است كه مي‏گويد: روز جمعه در مسجد مدينه بودم كه در ميان اصحاب رسول گفتگو در گرفت. يكى مي‏گفت: بهترين كار در پيش من پس از ايمان به خدا، همان سقايت حاجيان است. دومى مي‏گفت: بهترين كار پس از ايمان به خدا، آباد كردن مسجدالحرام است. ديگرى مي‏گفت: جهاد بر تمام اعمال مقدم است. عمر در ميان آنها مي‏گفت: بايد موضوع را از پيامبر سؤال كنيم. لذا اين آيه براى رفع نزاع آنان نازل گرديد.

سپس صاحب المنار مي‏گويد: اين روايت بر شأن نزول پيشين كه دارندگان عمارت و سقايت را كافر، و مجاهد را با ايمان معرفى مي‏كند، مقدم است؛ زيرا علاوه بر اين كه سند آن صحيح است، مضمون آن نيز با قرآن توافق دارد.

ما تصور مي‏كنيم اين نويسنده دانشمند در اين جا داورى صحيحى نكرده است؛ زيرا روايت اول از نظر سند بسيار محكم و جمعى از محدّثان، مانند حاكم محدّث معروف سنّى و ديگران آن را صحيح دانسته‏اند؛ علاوه بر آن كه دانشمندان شيعه همگى آن را صحيح شمرده‏اند: اما از نظر مضمون به‏طور قطع مضمون و مفاد روايت نعمان با ظاهر آيه سازگار نيست؛ زيرا ظاهر آيه درباره دو گروه است: گروهى كه كافرند، ولى عهده‏دار سقايت و عمارت بوده‏اند و گروه دوم، مؤمن و مجاهدند، به گواه اين كه لفظ