نقد برهان ناپذیری نسخه متنی

محمول با ذات موضوع متّحد است، نه اين كه عنوان محمول هم با ذات خود محمول متّحد باشد، والاّ اتحادي در بين نخواهد بود؛ چون هر يك از موضوع و محمول داراي ذاتي مستقل از ديگري هستند، ولي بر اساس آن‏چه ما در باب مفاد قضيه حمليه گفتيم، مبني بر اين كه مقصود اشتراك مجموعه موضوع و محمول است، مي ‏توان گفت كه هر يك از موضوع و محمول بر ذاتي دلالت دارند كه عناوينشان با آن ذات متحدند. اما اين كه دو ذات واقعاً يك ذات هستند يا نه، مسئله‏اي است كه قضيه حمليه بيان كننده آن است؛ يعني اگر قضيه موجبه باشد دلالت دارد بر آن كه دو ذاتي كه مدلول موضوع و محمول‏اند، به يك وجود موجوداند. حال عناويني كه هر يك از اين دو ذات را مي ‏پذيرند، گاهي بسيطاند، گاهي مركب و وقتي مركب باشند، يا اجزاي مركبه با هم سازگارند و يا ناسازگار، مانند عنوان «دايره مربع» يا «پنج زوج». به هر حال، هر يك از اين عناوين با ذات مورد نظر در رتبه سابق بر قضيه مورد بحث، بر قضيه ديگري دلالت دارد كه صدق يا كذب مي ‏پذيرد؛ مثلاً اگر عنوان «پنج زوج» را با ذاتي بسنجيم، قضيه‏اي به اين صورت تشكيل مي ‏شود: «عدد يا چيزي پنج زوج است» كه كاذب است. بعد اين قضيه به صورت مركب غيرتامْ موضوع براي قضيه مورد نظر قرار مي ‏گيرد. در اين صورت، موضوع قضيه متصف به صدق و كذب نمي ‏شود، چون مركب ناقص متّصف به صدق و كذب نمي ‏شود. حال اگر يك قضيه‏اي بسازيم كه موضوع آن مركب ناقص باشد و در رتبه سابق دلالت بر قضيه‏اي كاذب داشته باشد و محمول قضيه ساخته شده را، عين موضوع، يا از اجزاي مفهومي و يا از لوازم موضوع قرار دهيم، نمي ‏توان گفت كه موضوع اين محمول را ندارد. ولي در عين حال، نمي ‏توان گفت كه اين قضيه صادق است، زيرا مفاد حمل تحقق محمول براي موضوع است و اگر موضوعي محقق نباشد، طبيعتاً محمول هم به تبع آن محقق نخواهد بود، لذا براي احراز صدق قضيه علاوه بر احراز عدم انفكاك محمول از موضوع، وجود موضوع را نيز بايد احراز كرد. يكي از طرق احراز عدم تحقق موضوع اين است كه موضوع در رتبه سابق از قضيه كاذبه تشكيل شده باشد. پس براي احراز صدق يك