2 - روش‏هاي علم به خداوند - نقد برهان ناپذیری نسخه متنی

وجود خداوند مُطاع ناسازگار است، بلكه احتياط حكم مي ‏كند كه انسان در زندگي چنان رفتار كند كه اگر خداوند وجود داشت، هيچ ضرري متوجه او نشود و لازمه‏اش اين خواهد بود كه بشر نسبت به وجود خداوند و بررسي ادله اثبات وجود او بي ‏تفاوت نباشد.

2 - روش‏هاي علم به خداوند

شناخت خداوند راه‏هاي گوناگوني دارد. يكي از راه‏ها، راه شهود قلبي و عرفاني است همانند معرفتي كه انبيا و برخي اوصيا و در مرتبه نازل‏تر عرفا از خداوند دارند. راه ديگر شناخت خداوند راه‏هاي عقلي و فلسفي است. خداشناسي از راه تحليل روان‏شناسانه و جامعه‏شناسانه (خداشناسي از راه نتايج و آثار و تجربه عيني آن) در اين قسم مندرج‏اند. هم‏چنين از راه مشاهده الگوهاي رفتاري (مثلاً مشاهده رفتار پيامبر، وصي و يا وليّي از اولياي الهي ) امكان علم و شناخت خداوند براي بشر وجود دارد. علت اين كه علم به خدا از راه مشاهده الگوهاي رفتاري را در مقابل خداشناسي عقلي و فلسفي قرار داديم اين است كه هر چند با تحليل الگوهاي رفتاري به خداشناسي فلسفي و عقلي مي ‏رسيم، اما آن‏چه عملاً اتفاق مي ‏افتد اين است كه كساني كه رفتار، عمل و برخورد پيامبر با ديگران و يا رفتارهاي شخصي او را مشاهده‏مي ‏كنند، آن قدر تحت تأثير رفتار پسنديده پيامبر قرار مي ‏گيرند كه به طور قهري عقايدش را نيز مي ‏پذيرند و خداشناس مي ‏شوند. بنابر اين، در اين‏جا تحليلي عقلاني انجام نگرفته است. اما آن‏چه در اين كتاب محل بحث است راه‏هاي عقلي و فلسفي است.

3 - اثبات وجود خدا در انديشه فيلسوفان

امروزه فيلسوفان دين به يكي از سه گروه زير تقسيم مي ‏شوند:

1 - فيلسوفاني كه معتقدند برهاني خرد پسند براي وجود خدا، وجود دارد؛

2 - فيلسوفاني كه معتقدند وجود خداوند اثبات نشده است، گرچه امكان آن به‏كلي منتفي نيست؛

3 - فيلسوفاني كه مي ‏پندارند وجود خداوند اثبات نشدني است.

گروه اول بايد حداقل يك برهان كه به لحاظ منطق ماده و صورت معتبر باشد، ارائه‏دهند. گروه دوم بايد نشان دهند كه تمام ادله‏اي كه تاكنون اقامه شده يا به لحاظ ماده و يا صورت خدشه‏دار است؛ گروه سوم بايد اثبات كنند كه وجود خداوند اثبات‏نشدني است و اين ممكن نيست جز اين كه نشان دهند اثبات وجود خداوند يا مفهوم خدا تناقض‏آميز است، هم‏چنان كه دايره مربع تناقض‏آميز است. اين گروه مي ‏توانند ادله اثبات وجود خداوند را بر اساس حصر عقلي دسته بندي كرده و تناقض را در هر دسته نشان دهند، كما اين كه گروه دوم مي ‏توانند با حصر استقرايي اين كار را انجام‏دهند.

4 - امكان يا امتناع اثبات وجود خدا

تلاش انسان همواره در امور ممكن صرف مي ‏شود نه امور ممتنع، لذا اين پرسش مناسبي است كه آيا اثبات وجود خداوند امر ممكني است يا امتناع منطقي دارد؟ دراين‏جا، حداقل چيزي كه بايد روشن شود اين است كه وجود خداوند امتناع منطقي ندارد، گرچه نتوانيم امكان منطقي آن را قبل از ارائه ادله تفصيلي بر وجود خداوند به‏اثبات برسانيم، زيرا براي معقول بودن تلاش فكري بشر كافي است كه نشان دهيم، اموري كه