نقد برهان ناپذیری نسخه متنی

حال به پرسش نخست بر مي ‏گرديم. در اين‏جا سؤال سومي در ادامه سؤال اول پيش مي ‏آيد و آن اين كه آيا مقصود شما از اين كه درواقع، دو چيز داريم، يكي حامل (=موضوع) و ديگري محمول اين است كه اين دو به يك وجود موجودند و بينشان اتحاد برقرار است؟ يا اين كه هر يك از اين دو عنوان با خارج مرتبط هستند، به اين صورت كه قضيه صرفاً بيان كننده روابط و مناسبات ميان مفاهيم نيست، بلكه ناظر به عالم واقع است. بي ‏شك، با گزينش هر يك از دو احتمال باز نمي ‏توان محمول را در قضاياي تحليلي محمول واقعي دانست. اما در قضاياي وجودي با برگزيدن احتمال دوم مي ‏توان محمول را محمولِ واقعي دانست.

محمول واقعي از نظر كانت ظاهراً اين است كه هر يك از موضوع و محمول، وجود جداگانه‏اي داشته باشد، در اين صورت، طبق اين احتمال، وجود نمي ‏تواند محمول واقعي باشد. در مقايسه نظريه كانت با فلسفه اسلامي در باب وجود، مي ‏توان گفت كه از نظر كانت وجود، محمول بالضميمه نيست.

توضيح مطلب اين كه در فلسفه اسلامي (1) اتصاف شيئي به شيئي به سه صورت تصوير شده است:

1 - انضمامي ، مانند اتصاف كاغذ به سفيدي .

2 - انتزاعي ، مانند اتصاف آسمان به فوقيّت.

3 - اتحادي ، مانند اتصاف انسان به نطق.

فرق اين سه نوع اتصاف در اين است كه در انضمامي صفت وجودي دارد و موصوف هم وجود ديگري ، اما در انتزاعي صفت از خود وجودي ندارد، بلكه از موصوف انتزاع مي ‏شود. مثلاً فوقيّت براي آسمان، وجود جدايي ندارد، بلكه هرگاه عقل به آسمان و اشياي ديگر مثلاً زمين نظر كند، آسمان را موصوف به صفت فوقيت مي ‏يابد؛ يعني اين صفت را از آن انتزاع مي ‏كند. در اتحادي ، صفت عين موصوف است، ولي عقل در ظرف خود صفت را از موصوفش جدا مي ‏كند و يكي را به ديگري نسبت مي ‏دهد. از نظر برخي فلاسفه اسلامي وجود از اوصاف اتحادي موصوف است.

1. ر.ک: آقا علي مدرس، رساله حمليه، ص 58 - 60.