گفتار سوم : برهان - طبیعت و حکمت نسخه متنی

گفتار سوم : برهان

در اين جا برهان همان مفهوم منطقى خود را دارد. در منطق ارسطويى برهان نوع خاصى از قياس است. در تعريف برهان گفته مى شود:

«برهان قياسى است كه از مقدمات يقينى تأليف شده است و به طور ذاتى و ضرورى مفيد نتيجه ى يقينى باشد.»

بنابراين، برهان بايد علاوه بر شرايط عمومى قياس، داراى شرايط خاص ديگرى هم باشد.

شرايط قياس دو دسته اند: شرايط صورى و شرايط مادى.

الف ـ شرايط صورى برهان

شرايط صورى برهان، همان شرايط عمومى قياس است. قياس بر حسب اين كه اقترانى يا استثنايى باشد، شروط خاصى دارد. در برهان نظم استدلال معمولا در قالب قياس اقترانى صورت مى گيرد.

قياس اقترانى داراى اشكال مختلفى است كه در هر مورد شرايط خاصى معتبر است. برهان نظم معمولا به صورت شكل اول قياس اقترانى بيان مى گردد.

بنابراين، شرايط شكلى برهان همان شرايط شكل اول قياس اقترانى است. اين شرايط به لحاظ كميت، كيفيت و جهت، عبارت است از:

1ـ مثبت و بالفعل بودن صغرا

2ـ كليت داشتن كبرا

ب ـ شرايط مادى برهان

قياس به حسب ماده داراى اقسامى است كه يكى از اقسام آن برهان است.

طبق تعريفى كه از برهان بيان شد، برهان از جهت مواد مقدمات خود بايد داراى يكى از دو شرط ذيل باشد:

1ـ مقدمات آن بديهى و يقينى باشد.

2ـ مقدمات آن نظرى باشد; ولى منتهى به قضيه اى بديهى شوند.