تفسير دوم: همه ى پديده هاى جهان منظوم اند - طبیعت و حکمت نسخه متنی

تفسير دوم: همه ى پديده هاى جهان منظوم اند

در اين تفسير، توجه به تك تك پديده هاى جهان است و ادعا مى شود كه بر همه ى پديده ها، بدون استثنا، نظم حاكم است و به اصطلاح منطقى، به نحو موجبه ى كليّه همه ى پديده هاى طبيعت نظام مند مى باشند و اين نظام مندى مبتنى بر طرح و نقشه، در همه ى جمادات، گياهان، حيوانات و انسان ها مشاهده مى شود; به طورى كه جهان را مجموعه ى مجموعه هاى منظم تشكيل مى دهد. (بر خلاف تفسير اول كه جهان را مجموعه اى منظم تصوير مى كرد و محتاج اثبات وحدت شخصى عالم بود.) يا به عبارت ديگر جهان مجموعه ى ارگانيسم هاى منظم مى باشد، به بيانى ديگر جهان درست مانند كتابى است كه از طرف مؤلفِ آگاهى تأليف شده است و هر جمله و سطر و فصلى، محتوى يك سلسله معانى و مطالب و منظورهايى است، نظمى كه در كلمات و جمله ها و سطرها به كار برده شده است از روى دقت خاصى است و هدف را نشان مى دهد. هر كسى تا حدودى مى تواند خطوط و سطور كتاب خلقت را بخواند و يك سلسله معانى را از آن ها درك كند و

قصد و فكر مؤلف آن را دريابد، هر كسى مى تواند نظامات حكيمانه و آثار و علايم به كار رفتن تدبير و اراده را در كار خلقت به روشنى استنباط كند، هر چند درس ناخوانده و بيابانى باشد، ولى البته اگر كسى با علوم طبيعى آشنايى داشته باشد، به تناسب معرفتش به اين امور، نظامات و آثار و علايم وجود و حكمت و تدبير را در كار خلقت بيش تر ادراك مى كند.(115)

تلاش هاى زيادى از سوى حكما و علماى الاهى در جهت كشف و ارائه ى نمونه هايى از اين نظام مندى فراگير در پديده هاى جهان صورت گرفته است; كنفرانس ها برپا گرديده و كتاب هاى متعددى تأليف شده است كه ما در اين جا از پرداختن به مفاد تك تك آن ها خوددارى كرده و تنها به ذكر اسامى بعضى از آن ها در پاورقى اكتفا كرده ايم.(116)

در ميان حكماى مغرب زمين، معروف ترين و در عين حال ساده ترين شكل كلاسيك از اين برهان كه مبتنى بر موارد خاصى از طرح و تدبير مى باشد، در كتاب الاهيات طبيعى(117) (يا شواهد وجود و صفات الاهى از پديده هاى طبيعت) اثر ويليام پيلى بيان گرديده است. بيان پيلى نيز ممكن است تصويرى از اين نوع باشد. اگرچه طبق آنچه از ايشان گزارش شده است، تصريحى نسبت به كليت ادعا درباره ى گستره ى حكومت نظم بر

همه ى پديده هاى جهان وجود ندارد و فقط در ارتباط با تفسير صغراى برهان، تكيه بر نمونه هاى بديعى از نظام مندى ديده مى شود.(118) بنابراين اگر بتوان شواهدى از ادعاى نظام مندى همه پديده هاى طبيعى در كلام او پيدا كرد، بيان او منطبق بر اين تفسير خواهد بود و در غير اين صورت، داخل در تفسير سوم مى باشد.

اين تفسير در صورتى كه در كليت خودش اثبات شود و عموميت آن با اشكال وجود مصاديقى از بى نظمى با عنوان شرور و غيره (كه به زودى بيان خواهد شد) خدشه دار نگردد، مى تواند به منزله ى تصوير موجهى از نظام مندى عالم، مقدمه ى برهان واقع شود و در مقام اثبات دخالت طرح و تدبير در كار عالم، كار آمد و مفيد باشد.