الف: راه حل مكتب عقلى ارسطويى. - طبیعت و حکمت نسخه متنی

الف: راه حل مكتب عقلى ارسطويى.

ب : راه حل مكتب تجربى. (حساب احتمالات)

ج : راه حل مكتب توالد ذاتى معرفت.

الف: راه حل مكتب عقلى ارسطويى

برخى از نويسندگان در مقام ارائه گزارشى از اين راه حل مى گويند: اين چاره انديشى منطقيان دو گام بزرگ دارد:

1ـ تبديل مقارنت به ملازمت

2ـ عبور از ملازمت به عموم. تبديل مس «مقارنت» به طلاى «ملازمت» را كيمياى «اتفاق نادر است» به عهده دارد. منطقيان به موجب قاعده ى مسلم واثبات نشده (و لاجرم بديهى!) «الاتفاق لا يكون دائماً و لا اكثرياً»، فتوا مى دهند كه اتفاق; يعنى تقارن چند امر كه ميانشان رابطه ى سببيت نباشد، نمى تواند هميشگى و يا اكثرى باشد، بلكه اگر هم واقع شود نادر است. از اين رو، اگر «الف» و «ب» در موارد كثيرى با هم قران يافتند، اين علامت آن است كه ملازمت و سببيتى در كار است و آن تقارن ها تصادفى نيست.

«وقتى بين «الف» و« ب» به شيوه ى فوق، رابطه اى ضرورى و تلازمى برقرار كرديم، نوبت برداشتن گام دوم است. اين قدم را با عصاى عليت بر مى داريم. به موجب اصل عليت، علل مشابه، معلول هاى مشابه در پى دارند و يا طبيعت بر نهج واحد و شيوه ى يكسان عمل مى كند و يا ميان علت و معلول سنخيت برقرار است. از اين جا نتيجه مى گيريم كه «الف» كه علت «ب» است، همواره به طور يكسان عمل مى كند و هميشه و هر جا «الف» را حاضر كنيم، «ب» را به دنبال خواهد داشت و چنين است كه از روى مشاهده ى دفعات فراوان مقارنت «الف» و «ب» با پيمودن دو گام بالا، به وصال تعميم مطلوب مى رسيم كه «هميشه الف همراه ب است» (و مثلا هميشه آب رافع عطش است).»(150)

اين راه حل را در خصوص اثبات كبراى برهان نظم به شكل ذيل مى توان تطبيق كرد:

1ـ تقارن نظم و ناظم باشعور، امرى محسوس و مجرب است.

2ـ بر طبق قاعده ى «الاتفاقى» بين نظم و ناظم باشعور ملازمه وجود دارد.

3ـ بر طبق اصل كلى «لزوم سنخيت بين علت و معلول» اين ملازمه در هر مجموعه ى منظمى وجود دارد.

بنابراين با توجه به اثبات صغرا در مباحث قبل، مجموعه ى نظام مند طبيعت، ملازمه ى ضرورى با دخالت ناظم باشعور دارد.