در فصل گذشته ضمن بيان اقسام مختلف نظم و معانى متعدد آن و بيان ويژگى هاى هر كدام، تلاش شد تا ميزان توفيق هر يك در طريق هدايت به آنچه كه در اين برهان مطلوب است، مورد ارزيابى قرار گيرد و در نهايت آن تلقى و مفهومى از نظم كه در اين جهت وافى به مقصود بوده و بالاترين كاركرد را در اين راه واجد است، مورد شناسايى و تحليل قرار گيرد; نتيجه اى كه به دست آمد اين بود كه موفق ترين تلقى از نظم در راه به ثمر رساندن برهان نظم، «نظم غايت مند» است; البته با مشخصاتى كه بيان گرديد، معلوم شد كه بقيه ى معانى مطروحه منطقاً نمى تواند توفيق چندانى در اين راه داشته باشند. بنابراين سير بحث اقتضا مى كند كه ما در اين قسمت، صرفاً بر اساس اين برداشت از مفهوم نظم به بررسى نظام مندى عالم بپردازيم. از آن جا كه بسيارى از كسانى كه در رابطه با برهان نظم قلم زده اند، به دليل برداشت هاى مختلفى كه از مفهوم نظم داشته اند، بر اساس معانى ديگرى از نظم; همچون نظم علّى و يا نظم زيبايى شناختى; در صدد اثبات يا نفى نظام مندى عالم بر آمده اند و صغراى استدلال را با اين تلقى از نظم مورد بررسى قرار داده اند.(84) ما در ابتدا تبيين هاى مختلفى را كه از نظام مندى عالم (صغراى استدلال) بر اساس هر يك از اين معانى، ارائه شده است، مورد بررسى قرار مى دهيم و سپس به ارائه ى بيان هاى متعددى كه از نظام مندى جهان به معنى غايت مندى آن، عرضه شده است مى پردازيم و هر كدام را مورد ارزيابى قرار مى دهيم.در يك جمع بندى از بيان هاى مختلف در رابطه با هستى نظم در جهان، مى توان آن ها را در موارد ذيل فهرست كرد:1ـ بيان مبتنى بر طبيعت اعجاب آميز و شگفت انگيز.2ـ بيان مبتنى بر زيبايى جهان.3ـ بيان مبتنى بر قانون مندى (علت دارى) جهان.4ـ بيان مبتنى بر هدايت و راه يابى طبيعت.5ـ بيان مبتنى بر طرح دارى طبيعت; كه به شكل هاى گوناگونى تفسير شده است كه اساسى ترين آن ها از اين قرارند:الف: جهان طبيعت يك واحد شخصى داراى طرح و نقشه است; (اين قسمت از تصويرهاى متعددى برخوردار است كه در فصل هاى بعدى به طور مفصل بيان خواهد شد.)ب: همه ى پديده هاى جهان منظوم اند.ج: بعضى از پديده هاى جهان منظوم اند.
لطفا منتظر باشید ...
